Упсаунэу уфаемэ

ЗэрэIэшIум имызакъоу…
Бэмэ якIэсэ, зэбгъукIогъое пхъэшхьэ-мышъхьэр – гранатыр, ащ шIуагъэу хэлъыр ары непэ зигугъу къэтшIы тшIоигъор.
Чъыг мыин дэдэу е куандэу къэкIырэ гранатыр жъоныгъокIэ-мэкъуогъу мазэхэм къэгъагъэ мэхъу дэхэ дэдэу, къыпыкIэрэ пхъэшъхьэ-мышъхьэм игъо зыхъурэр Iоныгъо-чъэпыогъу мазэхэр ары.
ЦIыфым ипсауныгъэкIэ ищыкIагъэу бэ ащ хэлъыр: шъоущыгъур, витаминэу С-р, органическэ кислотэхэр, дубильнэ веществохэу нэгъу-кIэтIый зэхэтхэм уз горэ яIэмэ зишIуагъэ къакIохэрэр. Гранатым Iэзэным ылъэныкъокIэ шIуагъэу хэлъхэм лъапсэ афэхъоу шIэныгъэлэжьхэм къыхагъэщырэр марганцэмкIэ зэрэбаир ары.
БэшIагъэу агъэунэфыгъ гранатым ипс дэгъоу узэригъашхэрэр, цэлыр мыузынымкIэ зэрэамалышIур, нэгъум IэпыIэгъу зэрэфэхъурэр, «Iоф зэрэригъашIэрэр», вещество зэблэхъугъэныр (обмен веществ) зыпкъ зэрэригъэуцорэр. Мыхэм ямызакъоу, а пхъэшъхьэ-мышъхьэм ипс узыр хигъэжъукIын елъэкIы, плъыр-стыр узым еIэзэгъэнымкIэ амалышIу. Ары техьагъу узыр (лихорадкэр) къызэутэкIыгъэхэм ар бэрэ агъэфедэнэу зыкIараIорэр. Гъэмэфэ фабэм псыбэ уемышъонымкIи IэпыIэгъу мэхъу гранатым ипс. Народнэ медицинэм къызэриIорэмкIэ, бзылъфыгъэ зэпкъаджэхэм къашъхьапэщт гыныплъым е пхъым (морковым) къакIэфыгъэ псым гранатыпсыр хагъахъозэ ешъохэмэ.
Шъуфэсакъ, щынагъо! Гранатыр ыкIи ащ къыкIэфыгъэ псыр зынэгъу узыхэрэм амыгъэфедэмэ нахьышIу (пхъэшъхьэ-мышъхьэм игъо хъугъапэу, IэшIоу щытмэ, тIэкIу дэдэ ашхымэ хъущт).
IэзэкIэ амалэу иIэхэр
Чыихъыр (ангинэр)
Гранатым къыкIоцIыкIырэ кIэхэр дэгъоу бгъэгъушъынхэшъ, шъэбэ дэдэ мэхъуфэхэ зэхэпхьаджэщтых. А хьаджыгъэм щыщ джэмышхышъхьэм псы стэчан кIэпкIэнышъ, такъикъи 10-рэ къэбгъэжъощт. ТIэкIурэ ар щыбгъэтынышъ, «зебгъэгъэпсэфынышъ», чыим тIэкIу-тIэкIоу ибгъэчъыхьэзэ пшIыщт.
Лъыр макIэмэ
АщкIи гранатым ипс федэу къеIо народнэ медицинэм. УшхэнкIэ такъикъ 30 – 40 иIэу гранатыпс стэчан е стэчанныкъо уешъозэ пшIымэ, лъыр ащ къыгъэбаищт.
Мы узымкIи ишIуагъэ къэкIо гранатым къыкIэфыгъэ псым щыщэу зы стэчан-стэчанитIу мафэм ипшъузэ пшIымэ.
Ащ фэдэ гумэкIыгъо зиIэхэми гранатым ипс агъэфедэмэ ишIуагъэ къэкIощтэу еIо народнэ медицинэм. Мэзищым къыкIоцI пчэдыжьышхэ пшIынкIэ сыхьат иIэу гранатэу зигъо хъугъапэм ипс IэшIу стэчанныкъо уешъон фае.
МыщкIэ амалышIоу народнэ медицинэм ылъытэхэрэм ащыщ гранат шъуампIэр. Ар (шъуампIэр) уупкIэтэнышъ, ащ щыщ джэмышхышъхьэм псыжъо стэчан кIэпкIэщт. Ышъхьэ тепIуагъэу ар щыбгъэтыщт псэу кIэтыр шэплъышъо мэхъуфэ. Мафэм зэ а псым фэдэ стэчаным изэу (гъэфэбагъэу) уешъомэ, пскэныр нахь макIэ хъущт.
ШъунаIэ тешъудз! Зыщышъумыгъэгъупш!
ИлъэсипшI пчъагъэхэм народнэ медицинэм ишъэфхэр зэзыгъашIэу, ахэр зыугъоихэу, тхылъ шIыгъэу къыдэзыгъэкIыхэрэм къызэрэхагъэщырэмкIэ, теубытэгъэ пытэ хэлъэу къызэраIорэмкIэ, сыд фэдэрэ Iэзэгъу уци, къэкIыхэрэри зэрахэтэу, шIуагъэ къызитыщтыр врачэу къыоIазэрэм узыр тэрэзэу ыгъэунэфыгъэмэ, ащ къызэриIорэм тетэу узэIэзэжьымэ, диетэу къыпфагъэнэфагъэм утемыкIымэ ары. Врачыр ары узыр зыгъэунэфын ыкIи народнэ медицинэм иамалэу бгъэфедэмэ хъущтыр къыозыIон фаер, ор-орэу узэIэзэжьыныр щынагъо. «Золотое правило медицины» зыфаIорэр зыщышъумыгъэгъупш: сыд фэдэ врачи, ар медицинэ шIэныгъэхэмкIэ докторми, ежь-ежьырэу зэIэзэжьырэп, къеIэзэрэ врачым шIокI имыIэу ар екIуалIэ.
Псауныгъэ Тхьэм къышъует!
Нарэхэр
— Доктор, оды зысымышIы хъущтэп, къысфитхыкI ащкIэ зишIуагъэ къысэкIыщт горэ. — Ар Iофэп, шIомыкI къыпфистхыкIыщт . — Таблетка, хьауми порошока ар? — Дзыохэм арылъ. Вагонхэр уунэкIыщтых.