ГъэрIыгъыпIэ е ГъэргъэгъыпIэ (Горгиппия) — антик лъэхъаным хы ШIуцIэ Iушъом мыутIэ-урым къалэу Iусыщтыгъ. Тилъэхъанэ а чIыпIэм къалэу Анапэ (урыс къэIуакI), жьынапэ щыт. ИжъыкIэ а лъэ­ныкъом лъэпкъэу исыгъэхэр синдхэу тарихъым хагъэхьагъэх.

«Синд» гущыIэр апэ зытхыгъэхэр урымхэр ары. Адыгабзэм ащ къикIын ылъэкIыщтыр «щэнджы». Антик лъэхъаным адыгэхэмрэ урымхэмрэ сатыу зэрэзэдашIыщтыгъэм елъытыгъэу, нахь Iэры­фэгъоу зэщэнхэ-зэщыщэфэнхэм пае хы Iушъом урымхэр къыIуагъэтIысхьэгъагъэх ыкIи псэупIэхэр щагъэпсыгъагъэх. Псы­Iушъо щэнджым Iусыгъэ МыутIэ хэгъэгум урымхэм «Синдика» раIуагъ. Мыщ дэжьым къэIогъэн фае урымхэм яалфавит макъэ­хэу «щ» ыкIи «дж» зэрэхэмытхэр. Ежьхэм ятхыбзэ къызэрихьэу «щэндж» гущыIэр «синд» аIуи атхыгъ.
Советскэ шIэныгъэлэжьхэм мыщ пачъы­хьэу Горгипп щыпсэущтыгъэу тарихъым хатхагъ. Горгипп ыцIэу урым горэ щыIагъэу, ащ къалэр ыIэ илъыгъэу ары зэралъытэрэр. Ижъырэ лъэхъаным хыIум сатыушIыпIэ къалэу щагъэпсыгъагъэм цIэу ГъэрIыгъыпIэ, Гъэр + гъыпIэ, Гъэр + гъэгъыпIэ, адыгэмэ фаусыгъэщт, урымыбзэкIэ зэреджагъэхэр Горгиппия.
Кавказым икъохьапIэ егъашIэм адыгэ­хэр исых, щэпсэух, ау ахэр тарихъым нахьыбэрэмкIэ къыхагъафэхэрэп, урымхэм (грекхэм) ащэхъу имысыгъэу атхыгъ. ГъэшIэгъонба, тарихъ хъугъэ-шIагъэхэр зичIыгу щыхъугъэмэ зыпарэкIи ямыпхыгъэхэм фэдэх. ЗыгорэкIэ хэкур зиунэегъэ адыгэхэм нэпх ателъэу ячIыгу исыгъэ­н­ха?!
Советскэ археологхэмрэ тарихъ шIэныгъэлэжьхэмрэ Iуашъхьэхэмрэ къэхэлъэжъхэмрэ е нэмыкI саугъэтхэу атIыхэ­рэм къачIахыжьыхэрэр адыгэхэмкIэ къы­тамыпэсхэу, лъэпкъ Iэлэу талъытэу, зэкIэ урымхэм яIэшIагъэхэу пцIыбэ зэхалъхьагъ. Аужыпкъэм, Индием лъэпкъ горэ «синд» ыцIэу къикIи, Темэн хыгъэ­хъунэныкъом къитIысхьи, Синдикэ хэ­гъэгу щагъэпсыгъагъэу атхыгъ. Ащ фэдэ хъугъэ-шIагъэ Ижъырэ Адыгэ ЧIыгум къихъу­хьагъэу щытыгъэмэ, тиIорIуатэмэ къахэмынэнэу хъущтыгъэп.
Мы лъэныкъом шапсыгъэхэмрэ нэтхъуа­ехэмрэ Щэнджый (Щынджый) аIозэ еджэщтыгъэх.
ЧIыналъэр щэнджы зыкIэхъугъагъэр — илъэс 7500-рэ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, чIыгусысышхо къэхъугъагъ ыкIи Босфор къыIуиути, Эгей хым ихыорыпс щыугъэхэр ащыгъум Хыкъумым къыхэлъадэхи ипсыхэр лъэшэу къыдэкIоегъагъэх ыкIи хы ШIуцIэри Iузэжъу хыри щыIэхэ хъугъагъэ. Хыр къызтеогъэ нэпкъ зэныбжьыхэр псыIушъо щэндж хъугъэх. Ары джы Темэн­рэ (Тамань) Анапэрэ зыIусхэм уаблэкIэу Iутешъо (Уташ) унэсыфэ хы Iушъор щэндж дэдэу зыкIыщытыр. ЧIыпIацIэр урысыбзэкIэ къызэраIорэм фэдэу «Уташ» тигущыIалъэ датхагъ. КъикIырэр адыгэ шIэныгъэлэжьым зэхифышъугъэп. «У»-м имэхьанэ щыгъуазэп, тыркубзэкIэ — «таш» — «мыжъо» ыIуагъ. Уегупшысэн фаеба?! ЕгъашIэм тилъэпкъ зэрысым сыд пае тыркубзэкIэ цIэ фиусыщтгъагъэ? А чIыпIалъэм уеплъымэ, хыIушъо нэпкъыр тешъо. Уадыгэу, адыгабзэ пIулъымэ, хы Iушъор зэрэтешъом ежь-ежьырэу зыкъе­Iотэжьы: (I)у тешъу. Урыс къутырэу Iусым зэреджагъэхэр Уташ. Ащ дэсхэм адыгабзэм макъэу «I» хэтыми ашIэрэп. «ГъэрыгъыпIэ» — «Горгиппия» чIыпIэм зыкIыраIогъэщтыр — ижъым-ижъыжьым къыщыублагъэу цIыфтыгъумэ гъэры ашIи аубытыгъэ пшъашъэхэмрэ кIэлэцIыкIу­хэмрэ ращалIэхэти, мыщ щащэщтыгъэх. Мы хы Iушъом, къушъхьэхэр зэпамычхэу, шъоф гъогухэмкIэ нахь къафэпсынкIэу шыухэри лъэсхэри екIущтыгъэх, кузэкIэт­хэмкIэ лэжьыгъэр ращалIэщтыгъ. Гъэрэу аубытыгъэхэр щаIыгъыщтыгъэх ыкIи щащэщтыгъэх.
ЛIэшIэгъу пчъагъэхэм насыпынчъэ тхьамыкIэхэу, цIыф жъалымхэм аIэкIэфагъэу ащ щащагъэм, а чIыпIэм щагъэ­пцIымэмагъэм, щагъэгъыгъэм ипчъагъэ Тхьэ закъор ары зышIэрэр.
Джырэ лъэхъаным къалэм Анап раIорэр, ау хы Iупэу псэупIэр зыIутым адыгэ Iанэм итеплъэ зыпарэкIи фэдахэп. Хъураеу къипшырэп, нэпкъыр иуфэнагъ нахь. ЛIэшIэгъу зэфэшъхьафхэм къалэм цIэ пчъагъэкIэ еджагъэх. АдыгацIэу Жьынапэр рамыпэсэу, абхъазыбзэкIэ, тыркубзэкIэ, нэмыкIыбзэкIи цIэхэр иIагъэхэу тхыгъэхэм уащыIокIэ.
АдыгабзэкIэ, нэтхъуаехэр арын фае фэзыусыгъэхэр, Тыркуем ис адыгэхэм Анапэ раIорэп, зэреджэхэрэр — Жьынапэ. Мы чIыпIалъэм шъхьафитэу жьыб­гъэр къыщепщэу инэшан. Мыщ нэмыкIэу тихыIушъо ижъырэ адыгэ чIыпIэрэ псэупIэрэ «Жьыубгъу» (Джубга) раIоу Iут.
Тэу Аслъан.