Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, Адыгэ Республикэм шIэныгъэхэмкIэ иIофышIэшхоу, шIэныгъэхэмкIэ Дунэе адыгэ академием иакадемикыгъэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм адыгабзэмкIэ иотдел илъэсыбэрэ ипащэу Iоф зышIэгъэ Мэрэтыкъо Къасимэ псаоу щыIагъэмэ мэкъуогъум и 6-м ыныбжь 90-рэ хъущтыгъ.

Еджэгъэ-гъэсэгъабэр мы районымкIэ зэфэдэу зыщеджагъэр шIэныгъэ къэкIопIэ-зэгъэгъотыпIэ инэу щытыгъэу ыкIи джырэ мафэхэми зиIоф зыгъэшIурэ Мамхыгъэ гурыт еджапIэр ары. А зы закъор ары ащыгъум гурыт еджапIэу Шэуджэн район псаум итыгъэр, зыкъигъэшъыпкъэжьыщтыгъ.
Мэрэтыкъо Къасимэ адыгэ мэкъумэщышIэ унэгъо гупсэф щапIугъ, щалэ­жьыгъ, ежьри, ухигъэлъыхъухьанэу, IорышIэу, Iэдэбэу, шэн зэтет дахэ хэлъэу къэтэ­джыгъ. А лъэхъаным еджэныр хэти егугъоу ыкIи игуапэу ыгъэцакIэщтыгъ, фэмыфыгъэ къызхагъафэщтыгъэп. Къоджэ гурыт еджапIэми, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыми гуетыныгъэ хэлъэу Къасимэ ащеджагъ. Институт ужым илъэс заулэрэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» Iоф щишIагъ, дзэ къулыкъум защэми, зыхэфагъэхэм ахэзэгъагъ, ар къыухи, ихэку къыгъэзэжьыгъ. Шъыпкъэгъэ-гуетыныгъэ щыIэныгъэм фыриIагъ. АщкIэ гу къылъатагъ ыкIи 1957-рэ илъэсым Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым Iоф щишIэнэу рагъэблэ­гъагъ. Аспирантурэм агъакIо, зэлъашIэрэ бзэшIэныгъэлэжьэу Къомахо Мухьадин инаучнэ Iэшъхьэтетэу бзэшIэныгъэмкIэ Москва дэт Институтым щеджэ, игъорыгъоу бзэм илъэныкъомэ ащыщэу жэбзэ IэпыIэгъу гущыIэхэм Iоф адишIэнэу мэхъу. Джащ тетэу, ушэтын-зэхэфыным пэуцо. Аспирантурэр 1965-рэ илъэсым къеухышъ, ащ ыужырэ илъэсым «Служебные части речи в адыгейском языке» зыфиIорэр къеухъумэ. Iофыр икIасэу, ышIэрэр гъу­нэм нигъэсыныр къыдэхъу. Бзэм иIофыгъо зэфэшъхьафхэмкIэ статьяхэр етхых, ахэр журнал ыкIи гъэзетхэм къащыхеутых. Адыгэ глаголым изэхэтыкIэ-гъэпсыкIэ адыгабзэхэм къызэрахафэрэм ыкIи мыщ къешIэкIыгъэ лъэныкъохэм етIупщыгъэу Iоф адешIэ.
1979-рэ илъэсым адыгэ чIыпIацIэхэмкIэ ыкIи нэмыкIхэмкIэ гъэзагъэу Iоф ешIэ. Глаголым ехьылIагъэу ытхыгъэхэр зэкIэ щызэфихьысыжьыгъ тхылъэу «Вопросы строения глагола в адыгейских языках» зыфиIорэм, ар 1985-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъ, ащкIэ Урысые академием и Дагъыстан шIэныгъэ Гупчэ бзэмкIэ, литературэмкIэ ыкIи искусствэмкIэ и Институтэу Г. Цадас ыцIэкIэ щытым доктор диссертациеу «Строение глагола в адыгских языках» зыфиIорэр къыщи­ухъумагъ.
Адыгабзэм ибзэхабзэхэми, нэмыкI темэхэми Iоф адишIыгъ.
ЧIыпIацIэхэмкIэ гъэзагъэу Къасимэ ылэжьыгъэм къыпкъырыкIыгъ «Адыгейский топонимический словарь» зыфиIоу 1981-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэр. Ащ Адыгэ автоном хэкум ыкIи ХышIуцIэ Iушъом Iус шапсыгъэ чылэхэм къащиугъоигъэ чIыпIацIэхэр къыдигъэхьагъэх. Анахьэу ынаIэ зытетыгъэр адыгэмэ аусыгъэ чIыпIацIэхэр ары. Мы темэ иным нахь куоу хахьэмэ шIоигъоу, ащкIэ гъэзагъэу щэIэфэкIэ Къасимэ Iофышхо ылэжьыгъ. ЕтIупщыгъэу IофшIагъэм хахъо­хэр фешIы чIыпIацIэхэмкIэ ыкIи ятIонэрэ тедзэгъур егъэхьазырышъ, адыгэ чIыпIэцIэ гущыIалъэр 1990-рэ илъэсым къыдегъэкIыжьы. Мы IофшIагъэр цIыфхэм лъэшэу ашIогъэшIэгъоныгъ ыкIи ащкIэ рэзагъэх, ары ящэнэрэуи джыри хэгъэ­хъуагъэхэр иIэу къыдигъэкIыжьыныр къызхэкIыгъэр ыкIи игъо ифагъ. «Адыгейский топонимический словарь» зыфи­Iорэр 2003-рэ илъэсым хэгъэхъонхэр иIэхэу Мэрэтыкъо Къасимэ ыгъэхьазырыгъ, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ликэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм къыдигъэкIыгъ. ЧIыпIацIэхэу ящэнэрэм къыдэхьагъэхэм япчъагъэ 3500-м лъыкIахьэ хъугъэ.
Мэрэтыкъо Къасимэ иIофшIэгъугъэ шIэныгъэлэжьхэм ыкIи нэмыкI цIыфэу зышIэщтыгъэхэм къызэраIотэжьырэмкIэ, Iэдэбныгъэ дахэ, тынчыныгъэ ин зыхэлъыгъэ шIэныгъэлэжьыгъ, джары иIоф мыпсынкIи лъызгъэкIуатэщтыгъэр, зигъэ­бэлэрэгъыщтыгъэп, наукэм илъэуж дэмыхэу зэрэхигъэхъощтым мыпшъыжьэу Iоф дишIагъ. Къасимэ гъусэхэр иIэу ытхи къыдигъэкIыгъ «Лингво-методическэ тер­минхэм яадыгэ-урыс гущыIалъ» зыфиIоу 2002-рэ илъэсым къыхаутыгъэр. БзэмкIэ гъэзагъэу сыд фэдэрэ IофшIэни хэмылажьэу Къасимэ ышIыгъэп. «Адыгэ-урыс гущыIалъэу» 1975-рэ илъэсым къыдэкIыгъэми, «Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ» зыфиIоу томищ хъоу институтым щагъэ­хьазырыгъэми ахэлэжьагъ.
ШIэныгъэ IофшIэнышхом имызакъоу, Мэрэтыкъо Къасимэ кIэлэегъэджэ Iоф­шIэнри илъэсыбэм дигъэцэкIагъ. Аспирантхэу, адыгабзэм ылъэныкъокIэ гъэзагъэу Iоф зышIэхэрэм сыдигъуи ынаIэ атетыгъ, ахэм ежь зиIэшъхьэтетхэр ахэтыгъэх, афэсакъэу, егугъоу атхыхэрэм уасэ аритыщтыгъ, рецензиехэр аритхылIэу бэрэ къыхэкIыгъ. Мэрэтыкъо Къасимэ учебник ыкIи IэпыIэгъу тхылъхэм ятхыни ишъыпкъэу пылъыгъ. Я 8 — 9-рэ класс­хэм апае атхыгъэ учебникым ар хэлэжьагъ. ГущыIэухыгъэ зэгъусэ зэхэлъым ыкIи зэпхыгъэ зэхэлъым яконструкциехэм къатырэ мэхьанэхэмкIэ зэфэхьысыжь гъэшIэгъонхэр ышIыгъэх. Сыдми, бзэшIэныгъэлэжь IофшIакIоу, адыгабзэр лъэшэу зилъапIэу ыкIи ащ сыдигъуи фэгумэкIэу щытыгъ Мэрэтыкъо Къасим. Бэп къыгъэ­шIагъэр — илъэс 69-рэ, ау шIагъэу иIэр бэ: иадыгэбзэ-ныдэлъфыбзэ фишIэрэр шIомакIэу щыIагъ, имафэ пэпчъ шIэныгъэ-гупшысэкIэ ушъэгъагъэ, илъэпкъ паемэ, зышъхьамысыжьхэрэм ащыщыгъ. ЛIы Iуш гъэсагъэм, шIэныгъэ гъогу зэныбжь дахэ наукэм щыпхырищыгъ.
Мамырыкъо Нуриет.