ЦIыфыгухэм ныбжьырэу арылъыщт

«ЦIыфхэм пцIэ раIофэ ущыI».
ГущыIэжъ
КIэлэегъэджэ дэгъугъ, Ны фэбэ шъэбагъ, шъхьэгъусэ Iордэгъэзэ хъупхъагъ, ныкъылъфыгъэ гукIэгъушIэ дэдагъ, бзылъфыгъэ Iэдэб нэфынагъ блэкIыгъэ уахътэм итэу зыцIэ къесIорэ Бзэсэжъ (Цалыкъхэм япхъу) Зурят СултIан ыпхъур. ИкIэсагъ цIыфхэр, кIэлэеджакIохэр, нахьыжъхэр ыкIи ныбжьыкIэхэр, илъэпIагъ гъунэнчъэу щыIэныгъэр.
Бзылъфыгъэ лъэгъупхъагъэр зыщымыIэжьыр непэ, мэкъуогъум и 3-м, илъэс мэхъу, ар хэткIи шIошъхъугъуае, ау сыдэу пшIын, къэхъугъэу мылIэжьын щыIэп. Акъыл зиIэм имафэ пэпчъ шIагъэкIэ, шIукIэ зэлъыпкIагъ, цIыфышIу дэдагъ джащ фэдэу Кощхьэблэ гурыт еджапIэу N 1-м илъэс 40-м ехъурэ икIэлэегъэджагъэу, мы сэнэхьатым зырылажьэрэр илъэс 50 зыщыхъурэ шъыпкъэм зидунай зыхъожьыгъэу Бзэсэжъ Зурят.
Ар къуаджэу Еджэркъуае щылэ мазэм и 1-м 1954-рэ илъэсым къыщыхъугъ. НэшIукIэ щыIэныгъэм хаплъэу, хэткIи гуихыгъэ зэIухыгъагъ. «ЦIыфы» зыцIэм фэсакъэу, фэгумэкIэу, фэлъэкIырэмкIэ IэпыIэгъу фэхъуныр ишэныгъ. КъытэшIэкIыгъэ чIыопсыр, ащ ихьалэмэтыгъэ зэхишIэу, игулъытэ чаныгъ. ЕджапIэр къызеухым, Адыгэ къэралыгъо институтым химиемрэ биологиемрэкIэ ифакультет щеджагъ, къыухыгъ.
ИкIэсэ сэнэхьатымкIэ шэкIогъум и 1-м 1974-рэ илъэсым IофшIэныр ригъажьи, лIэшIэгъуныкъор егъэджэн-гъэсэныгъэ Iофым фигъэшъошагъ. Ипредмет — биологием гуетыныгъэшхо фыриIагъ, емызэщыжьэу ишIэныгъэхэм ахигъахъощтыгъ, икIэлэеджакIохэм ахэмкIэ урок пэпчъ адэгуащэщтыгъ, биологием готэу, щыIэныгъэм хэлъ-хэсыр кIэкIэу, IупкIэу еджакIохэм агуригъаIощтыгъ, лъэшэу афэсакъэу, афэгумэкIэу, ягулъытэ къызэрэригъэущыщтым, шIэныгъэ гъэнэфагъэхэр зэраригъэгъотыщтым гухахъо хигъуатэу дэлажьэщтыгъ. Зыхэт коллективым шъхьэкIэфэ ин къыщыфашIыщтыгъ кIэлэегъэджэ хъупхъэм, ар апшъэрэ категорие зиIэ кIэлэегъэджагъ. ИкIэлэеджакIохэм сыдигъуи псэ зыпыт дунаим ипкъынэ-лынэ пэпчъ зэхэугуфыкIыгъэу афыриIотыкIызэ аIуилъхьэщтыгъ, зэкIэ къэхъурэр ыкIи ахэм зэрахахъоу зызэраштэрэр агуригъаIощтыгъ. Ары къэс иурок пэпчъ емызэщыжьэу зы кIэ гъэшIэгъон горэ зэрэхилъхьащтым, ащкIэ еджакIохэр шIэныгъэм зэрэкIигъэгушIущтхэм пылъыгъ. Ежьми джащыгъум, ыгукIи ышъокIи хахъощтыгъ. Иурок пэпчъ зэхэугуфыкIыгъэу IупкIэу ыгъэпсыщтыгъ, мафэ къэс литературэ зэфэшъхьафыбэм яджэщтыгъ, егъэджэкIэ шIыкIэ-амалхэр икъоу IэкIэлъыгъэх. Зурят ищыкIагъэ зыхъукIэ, IэкIэлъ IэпэIэсагъэмкIэ иIофшIэгъухэм адэгуащэщтыгъ. Ежьыри нэмыкIхэм къызIэкIагъэхьэгъэ егъэджэкIэ опытым лъыплъэщтыгъ, къыфэфедэн ылъэкIыщт лъэныкъохэр кIигъэтхъыщтыгъ.
Бзэсэжъ Зурят СултIан ыпхъум анахьэу ынаIэ зытетыгъэр экологическэ пIуныгъэм кIэлэеджакIохэр фищэнхэр ары. Классым имызакъоу, ащ исыхьатхэр жьы къабзэм хэтхэу, дунаир алъэгъоу, зэхашIэу, жьэу къащэрэм икъэбзэгъэ лъэшыгъэ гу лъатэу зэхищэщтыгъэх. КъытэшIэкIыгъэ дунэе гъэшIэгъоным ишъэфхэр афыриIотыкIэу, анахь чIыпIэ хэхыгъэхэу — паркым, псыхъо Iушъом ыкIи къуаджэм ичIыпIэ анахь гуIэтыпIэхэм иученикхэм ахэтэу ар ащыплъэгъущтыгъ. ТхьэкъэгъэшIыгъэ чIыопсыр зэкIэ шIу плъэгъун ыкIи уфэсакъэу уухъумэн зэрэфаер кIэкIэу, IупкIэу, къызэрыкIоу агуригъаIощтыгъ ыкIи ар дэгъоу къыдэхъущтыгъ. КIэлэегъэджэ емызэщыжь чаныр ригъэджагъэхэм лъэшэу агукIэ апэблэгъагъ, якIэсагъ. Цыхьэ фашIэу, ягумэкIи ягукIаи, ягушIогъо цIыкIуи рахьылIэу къыхэкIыщтыгъ. А зэкIэм кIэлэегъаджэу Зурят агъэнасыпышIощтыгъ. Ежь иунэгъо зэдиштэ гупсэф фэдэкъабзэу, еджапIэр унэгъошхо гуIэтыпIэ иныгъ: ышIэрэ Iофым гуетыныгъэ ин фыриIэу акIи ащ ыгъэлъэшэу егъэджэн-пIуныгъэр зэшIуихыщтыгъ. Ригъаджэхэрэм биологиер зикIасэхэр бэу ахэтыгъэх, ахэр фэчэфхэу шIэныгъэ куухэр зэрэзэрагъэгъотыщтым дэлажьэщтыгъэх, чIыпIэ олимпиадэхэм ыкIи зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм ащатекIощтыгъэх.
ЗиIофшIэн арэу гухахъо хэзгъуатэу, кIэлэеджакIохэр хъупхъэу зышъхьэ дэзгъэсэрэ Зурят зыхэт кIэлэегъэджэ коллективми, ны-тыхэми, гурыт еджапIэу зыIутым ипащэхэми зэфэдэу лъытэныгъэ-шъхьэкIэфэ ин къыфашIыщтыгъ. ЕджэнымкIэ ишIушIэгъэ ин кIагъэтхъэу, илъэсыбэм егугъоу Iоф зэришIэрэм паекIэ, Урысые Федерацием гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ, джащ фэдэу, Адыгэ автоном хэкумкIэ ыкIи Адыгэ РеспубликэмкIэ, ежь Кощхьэблэ район администрацием ацIэкIэ мызэу, мытIоу щытхъу тхылъхэр къыфагъэшъошагъэх.
2008-рэ илъэсым Зурят Урысые Федерацием икIэлэегъэджэ анахь дэгъухэм язэнэкъокъу хэлэжьагъ, щатекIуагъ.
2009-рэ илъэсым шъхьэкIэфэ-лъытэныгъэ ыкIи цыхьэ къыфашIэу, республикэ зэнэкъокъоу «Адыгеим икIэлэегъэджэ анахь дэгъу» зыфиIорэм хэлэжьагъ.
ЧIыопсыр ухъумэгъэнымкIэ Союзэу — NАВU (Германия) ыкIи мыкъэралыгъо чIыопс-ухъумэкIо гупчэу «НАБУ Кавказ», АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм ящытхъу тхылъхэр, тын лъапIэхэр къыфагъэшъошагъэх.
ИцIыфыгъэ инкIэ, шIэныгъэшхоу IэкIэлъымкIэ Зурят зыхэтыгъэ егъэджэн системэм цыхьэ къыщыфашIыщтыгъ, щагъэлъапIэщтыгъ, шъыпкъэгъэ ин ыкIи пшъэдэкIыжь зиIэ педагогэу зэрэщытыр къыдалъытэзэ, сыдигъуи къэралыгъо шIэныгъэ-ушэтын уплъэкIунхэмкIэ ыкIи олимпиадэ IофшIэнхэмкIэ комиссиехэм ахагъахьэщтыгъ.
Ащ фэдэ кIэлэегъэджэ лъэшыр ыкIи цIыф дэгъур зэрэщымыIэжьыр хэткIи чIэнэгъэ ин.
Иунагъоу къыщинагъэм, ыкъо закъоу Рустем ыкIи ащ ибын, иIахьыл гупсэхэм, зыхэтыгъэ коллективым ыкIи илъэсипшI пчъагъэм ригъэджагъэхэм агумэ Зурят ицIыфышIугъэ, инэфынэгъэ ин арылъыщт, бэрэ къащыдэоежьыщт.
Мамырыкъо Нуриет.
- ВКонтакте
- РћРТвЂВнокласснРСвЂВРєРСвЂВ
- Telegram