(Зэошхом фэгъэхьыгъэ гукъэкIыжь)

Мы хъугъэ-шIагъэр 1942-рэ ­илъэсым икIымаф зыхъугъагъэр.

Чылэу Пщыжъхьаблэ дэжь, мэз гъу­нэм, бзылъфыгъэ ныбжьыкIэ горэ къыщыратIупщэхыгъагъ. Пшъэрылъ гъэнэфагъэ зиIэ бзылъфыгъэу зызгъэбылъырэр шIукIаерэ мэзым хэсыгъ, ау игъогу лъигъэкIотэн фэягъ. Зигъэбылъзэ лъэсэу лъыкIотэнэу щытыгъэти, чылэм щыщ горэм цыхьэ фишIи еупчIыгъ чэщыр щырихынэу къызщыуцумэ хъущтымкIэ. Джамбэчые щыпсэурэ Хьатэмэ Хьаджбирам иунэ Iухьэмэ хъунэу зэупчIыгъэ бзылъфыгъэм джэуап къыритыжьыгъ. Бысымыр а лъэхъаным зэошхом хэ­тыгъ…
Сянэу Мэулидэ (чылэм щыщхэр ЛидэкIэ еджэщтыгъэх) къысфиIотэжьыгъагъэр мыщ къыкIэлъыкIоу къыхэсэуты: «Чэщым зыгорэ типчъэ къытеуагъ. Сыщтагъэми къызхэсымыгъэщэу пчъэр зыIусэхым слъэгъугъэ бзылъфыгъэу къытеуагъэр лъэшэу зэрэгумэкIырэри, зэрэукIытэрэри. Ар бзылъфыгъэ къызэрыкIоу зэрэщымытым гу лъымытэнэу щытыгъэп, ифэпакIэкIи, зэрэзэтегъэпсы­хьагъэмкIи къоджэдэсхэм афэдагъэп. Бзылъфыгъэр унэм къизгъэхьагъ. Чэщыр хэкIотагъэу, кIэлэцIыкIухэри чъыежьыгъахэхэу щытыти, цIыкIу-цIыкIоу тыгущыIэщтыгъ. Пстэуми апэу ар згъэшхагъ, зезгъэгъэпкIыгъ. Iалъмэкъэу ыIыгъым лэныстэ цIыкIу къыдихи, ыIэбжъэнэ-лъэб­жъанэхэр пиупкIыгъэх. Зызегъэпсэф нэужым гъогу гъомылэ фэзгъэхьазырыгъэти, макIэу ащ хихыгъ, иIалъмэкъ дэ­Iаби лэныстэ цIыкIур къыдихыгъ. ШIухьафтынэу къысити, къыпигъэхъо­жьыгъ: «Ащ нахьыбэрэ тызэIукIэжьына-тызэIумыкIэжьына. Сенэгуе сэ мы сызхэт Iофым псаоу сыкъыхэмыкIыжьы­шъункIэ». Зэрэразведчикыр ыкIи зэрэбжъэдыгъур къысиIогъагъ, ау ылъэкъуацIэ къэсшIэжьырэп. Iофэу иIэм ышыгу къы­рихыгъэп, зыдэкIощтыр, игъогу зэрэ­лъигъэкIотэщт шIыкIэр къыIуагъэп. Сэри ежь фаеу къысимыIуагъэмэ, сыд пай сыIуупчIыхьан сIуагъэ. СфэлъэкIыщтым тетэу сишIуагъэ езгъэкIыгъ.
Нэф къэмышъызэ «тачанк» зыфаIощты­гъэм фэдэ горэ, хъулъфыгъэ исэу, та­дэжь къыIухьи, бзылъфыгъэр дищы­жьыгъ.
ЕтIанэ мафэр тIэкIу хэкIотагъэу чылэм дэс полицайхэр тиунэ къыIухьагъэх ыкIи участкэм сащагъ. Ау сэ псынкIэу къащтэхэрэм сащыщэпти, тесыубытагъ сыд хъугъэкIи сафемыуцолIэнэу. УпчIэхэр къатэу зырагъажьэм, зи къафэсымыIо зэхъум, бэрэ цIэцIагъэх, къыстекууа­гъэх. «Къегупшыс» къысаIуи, сыкъатIупщы­жьыгъ.
ЯтIонэрэ мафэми сащагъ, ау зи къа­фэсIуагъэп. Ящэнэрэ мафэм «районым къыбдэгущыIэнэу цIыф къикIыгъ» аIуи, сащагъ. УрысылI полицаим (Iэшъхьэтетыгъэн фай) сыд фэдэ упчIэ къыситыгъэми, «сшIэрэп», «не знай» есIощтыгъ. УрысылIым сыкъытIупщыжьыгъ, ащ нэ­ужым къыслъыкIожьыгъэхэп.
Охътэ шIукIае тешIагъэу зэрэзэхэсхы­жьыгъэмкIэ, бзылъфыгъэр тиунэ зекIы­жьым, зыдакIорэм полицаймэ ащыщ го­рэ лъыплъэгъэн фае. Чылэу Хьатикъуае­кIэ унагъоу а бзылъфыгъэр кузэкIэт­кIэ зы­дащэгъагъэм полицайхэри ихьагъэх. Бзылъфыгъэм щазымэр зыщихынэу игъо имыфэзэ къызыращым, кузэкIэткIэ ащ къылъыкIогъэ хъулъфыгъэр щыни, шъхьа­ныгъупчъэм къипкIи, хэхьажьыгъ.
Полицаймэ районым ащэнэу щытыгъэ бзылъфыгъэм хьэкIэ-къокIагъэ дызэра­хьагъ, жъалымыгъэшхо хэлъэу дэзекIуа­гъэх, идунайи ыхъожьыгъ. Адыгэ развед­чицэ ныбжьыкIэм ар икIодыкIэ хъугъэ.
Садэжь къыщыуцугъэгъэ бзылъфы­гъэм къылъыкIогъэгъэ Къаспот ар зызэхехым къащти, лажьэ ежь имыIагъэми, нэужым Тыркуем икIыжьыгъагъ. Мы къэбарым икъоу щымыгъуазэхэм фашистхэм ар ягъусагъэти, хэгъэгум икIыжьыгъэу аIощтыгъ. Хьапыщтэ Къаспот Хьатикъуае щыщыгъ, ишъхьэгъусэу Хьабидэт ПщыжъхьаблэкIэ Дзэукъожьыкъомэ япхъугъ. 1990-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ».
Мы къэбар гухэкIэу сянэ къысфиIо­тэжьыгъагъэм ныбжьышхо иIэми, заом хьазабэу цIыфхэм къафихьыгъэр пщыгъупшэн плъэкIынэу щытэп. Тхьэшхом телъэIу ащ фэдэ егъашIэми къэмы­хъужьынэу.
ТIэшъу Аминэт.
Сурэтым итыр: къэбарыр къысфэзыIотэжьыгъэгъэ сянэу Мэулид.