Кавказ заор заухыгъэр илъэси 161-рэ зэрэхъугъэр адыгэу дунаим тетмэ хагъэунэфыкIыгъ, ахэм ащыщыгъэх ХышIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэ­хэри.

Тятэжъмэ яшIэжь тэгъэлъапIэ. ЖъоныгъуакIэм и 21-р 1864-рэ илъэсыр адыгэ пэпчъ ыгу ыгъэузэу илъ. А мафэр ары илъэсишъэрэ зырэ кIогъэ заор зэраухыгъэр Кбаадэ къызщаIопщыгъагъэр (джырэкIэ а чIыпIэм Шъачэ хэхьэрэ поселкэу «Красная Поляна» зыфиIорэр щыгъэпсыгъ). Хэгъэгум итарихъ пштэмэ, анахьыбэрэ кIогъэ лъыгъэчъэ заоу хэхьагъэм хэкIодагъэхэм яшIэжь Мафэу ар илъэс пчъагъэ хъугъэу адыгэ мэфэпчъым хэт. Мы мафэм фэгъэхьыгъэ шIэжь зэхахьэхэр ыкIи Iофтхьабзэхэр тыдэкIи ащырагъэкIокIых. Хэгъэгу шъэныкъом ехъумэ арыс адыгэхэмрэ хэкум къинагъэхэмрэ зэзыпхыхэрэ Iофтхьабзэм ХышIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шап­сыгъэхэри чанэу хэлажьэх.
Илъэси 161-рэ тешIагъэми уIэгъэжъыр мэузы, къытхэуIэ, кIыжьырэп. БлэкIыгъэр умышIэжьэу неущрэ мафэр зэрэуимыIэщтым, шIэжьыр щэIэфэ лъэпкъыр зэрэщыIэщтым ягу­пшысэмэ ащыпхырыщыгъагъ жъоныгъуакIэм и 21-м Шъачэ ыкIи ТIопсэ район­ым ­ащыкIогъэ Iофтхьабзэмэ. Тятэжъ пIа­шъэмэ яшIэжь агъэлъэпIэнэу ахэм цIыфыбэ къякIолIагъ.
Хабзэ зэрэхъугъэу, псэупIэу Головинкэм шыихъэу щалъытэрэ Чъыг дахэу къыщыкIырэм дэжь цIыфхэр щызэрэугъоигъэх, Тхьэм щелъэIугъэх, щымыIэжьхэм яшIэжь агъэлъэпIагъ.
Кавказ заом хэкIодагъэхэм афэгъэ­хьыгъэ саугъэтэу поселкэу Ахинтам дэтым нахьыжъхэмрэ ныбжьыкIэхэмрэ зэхэтхэу къэгъагъэхэр кIэралъхьагъэх, джащ фэдэ Iофтхьабзэ щыкIуагъ Мыгу лIакъом имыжъосынэу ШэхэкIэй дэтым дэжьи.
Пчыхьэ зэхъум Iофтхьабзэхэр ТIопсэ районым ит къуаджэу Агуе щылъагъэ­кIотагъэх. Музыкальнэ-художественнэ композициеу адыгэмэ яшъыгъо мафэ фэгъэхьыгъэр культурэм и Унэ щызэхащагъ. Лъэпкъым тапэкIэ къырыкIощтым нахьыжъхэр ыгъэгумэкIыхэзэ, блэкIыгъэр зыщамыгъэгъупшэнэу, неущырэ мафэм егупшысэнхэу, ныдэлъ­фыбзэр, шэн-хабзэхэр къаухъумэнхэу, шъолъырым илъ мамырыныгъэм игъэпытэн дэлэжьэнхэу, хэгъэгум ицIыф пэ­рытхэм ясатыр хэтынхэу ныбжьыкIэ-
мэ къяджагъэх.
ЩымыIэжьхэм зы такъикъэ афэшъыгъуагъэх, нэужым адыгэ быракъхэр зыIыгъ шыухэр апэ итхэу, автомобильхэр лъыкIотагъэх, хы ШIуцIэм къэгъа­гъэхэр халъхьагъэх, лIэшIэгъурэ ны­къо­рэкIэ узэкIэIэбэжьмэ лъэпкъым тхьа­мыкIэгъошхоу къыфэкIуагъэм ишъыгъо тамыгъэхэм ащыщ ар хъугъэ.
Ныбэ Анзор.