УФ-м изаслуженнэ, Адыгеим инароднэ артисткэу, Лъэпкъ театрэм щышIэтырэ жъуагъоу Уджыхъу (Биданэкъо) Мариет ыныбжь илъэс 70-рэ зэрэхъугъэр хигъэунэфыкIыгъ. ЗэлъашIэрэ, шIу алъэгъурэ актрисэм къызэкIолIэгъэ пчъэгъэ дахэм ригъэшIырэ зэфэхьысыжьхэм афэгъэхьыгъэ зэдэгущыIэгъу «Адыгэ макъэм» дишIыгъ.

Уджыхъу Мариет къуаджэу Джэджэхьаблэ къыщыхъугъ. ИцIыкIугъом щыублагъэу артист сэнэхьатым кIэхъопсыщтыгъ. ТеатрэмкIэ, музыкэмкIэ ыкIи кинематографиемкIэ Ленинград къэралыгъо институтым драматическэ искусствэмкIэ ифакультет къыухыгъ. 1976-рэ илъэсым щегъэжьагъэу АР-м и Лъэпкъ театрэ щэлажьэ. Адыгэ лъэпкъ драматургием, урыс, IэкIыб къэралыгъо классическэ пьесэхэм атехыгъэ спектаклэхэу зыхэлэжьагъэхэм роль шъхьаIэу шъэм ехъу къащишIыгъ.
Бзылъфыгъэм, ным, шъхьэгъусэм яобразхэр игъэкIотыгъэу, ахэр зэрэпэблагъэхэр къыхэщэу къешIых. ГущыIэм пае, Къуекъо Налбый ирассказэу «Абдзахэмэ ян» зыфиIорэм къеджэ зыхъукIэ гу­мэкI-гупшысэм урегъэубыты, ным кIэхэкIыгъэ хьэзабыр зэхыуегъашIэ.
Мариет жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ мэлажьэ. Ироль пэпчъ зэрэзэхишIэрэм фэдэу иобраз ыкупкI гум нэсэу къыреIотыкIы. Ащ ирольхэр нэм кIэтых, иобраз­хэр щыIэныгъэм къыхэхыгъэх, итворчествэ кIуачIэ, игъашIэ щыщ лIэшIэгъуныкъор театрэм фигъэшъошагъ.
Артисткэм итворчествэ театрэмкIэ къэуцурэп, ащ илъэсыбэ хъугъэу Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» Iоф дешIэ. Нарт эпосым, адыгабзэм, хъишъэм, культурэм афэгъэхьыгъэ къэтынхэм ягъэхьазырын дэлажьэ. Мариет зэхигъэуцогъэ театрализованнэ музыкальнэ-литературнэ программэу «Си адыгабз» зыфиIорэр Тыркуем икъэлэ 18-мэ къащагъэлъэгъуагъ. ИчIыгу, илъэпкъ, ыбзэ шIулъэгъуныгъэу афыриIэр гъу­нэнчъ.
1995-рэ илъэсым щыублагъэу кIэлэцIыкIу театральнэ купэу «Щыгъыжъыем» ипащ. Ар зэрифэшъуашэу лэжьэнымкIэ Адыгэ Хасэр иIэпыIэгъушху. 1980-рэ илъэсым щыублагъэу АКъУ-м ыкIи ис­кусствэхэмкIэ колледжэу Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ зыхьырэм ястудентхэм Iоф адешIэ. АР-м итын анахь лъапIэу медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр», адыгэ ашугэу Теуцожь Цыгъо имедаль, «Сэтэнэе гуащэм» имедаль къыфагъэшъошагъэх.

— Мариет уимэфэкI мафэкIэ сыпфэгушIо.
— Опсэу.
— Джэджэхьаблэ къыдэхъухьэгъэ пшъэшъэ цIыкIум искусствэм игъашIэ сыдэущтэу рипхынэу хъугъа?
— СицIыкIугъом щыублагъэу орэд къэIоныр, къэшъоныр, сэмэркъэу къэбархэр къэсIотэныр сикIас. Сигъунэгъу нанэмэ закъыпэсшIыжьызэ, ахэр апэрэ зрителэу сиIагъэх. Сисэнэхьатыр сыцIыкузэ къыздэсштагъ. Джыри сыпшъэшъэ­жъые цIыкIоу къуаджэм спектаклэу къы­щагъэлъагъохэрэм шъхьангъупчъэмкIэ сяплъыщтыгъ. Сценэм тет артистхэм афэдэ сыхъумэ сшIоигъуагъ. ТеатрэмкIэ, музыкэмкIэ ыкIи кинематографиемкIэ Ленинград къэралыгъо институтым драматическэ искусствэмкIэ ифакультет сыщеджэнэу синасып къыхьыгъ. Сыпсэ щыщ искусствэм сигъашIэ фэзгъэхьыгъ.
— Пшъэшъэжъые цIыкIухэр нахьыбэрэмкIэ кIэлэегъэджэ е врач Iазэ хъунхэм кIэхъопсых.
— Сэ сызыпIугъэ сянэжъэу Хъут ХьакIэгуащэ ипшысэмэ сядэIузэ сыкъэ­хъугъ. Ныжъым тилъэпкъ, тыбзэ, титарихъ, тишэн-хабзэхэр шIу сигъэлъэгъугъэх. Театрэм исценэ адыгэ лъэпкъым идэхагъэ сирольхэмкIэ къыщызгъэлъэ­гъуагъ. Унагъом къихъухьэрэ сабыир ныжъым ыпIун, ылэжьын фае.
— Сыд фэдагъа уиапэрэ роль, хэт зиобраз къэпшlыгъэр?
— КIэрэщэ Тембот ироманэу «Насыпым игъогу» зыфиIорэм техыгъэ спектаклэм адыгэ бзылъфыгъэм иобразэу Нэфсэт къыщысшIыгъ. Ар комсомолкэу, шъыпкъагъэ хэлъэу щыт. БлэкIыгъэ зэманым бзылъфыгъэм къыхихыгъэ гъогукIэм къытегущыIэ.
— Сыд фэдэ ролыр анахь къыппэблагъа?
— Адыгэ бзылъфыгъэм иобраз ары. Адыгэ бзылъфыгъэр сэ зэрэзэхасшIэрэм фэдэу, игупшысэ, ищыIэныгъэ, идунэе­еплъыкIэ сыгу етIысхьэ, къыспэблагъ. Образ зэфэшъхьафэу къэсшIыгъэхэм гугъэузхэри, сэмэркъэу зыхэлъхэри ахэтых. Сэ анахь къыспэблагъэр тхьамыкIагъо къызэхъулIэрэ бзылъфыгъэм иобраз ары. Нахьыжъ сызэхъум гумахэ сыхъугъ.
— Анахь роль къинэу, угу ымыштэу къэпшlыгъэр?
— Сэ шlу сымылъэгъурэ роль сиlэп, ау драмэм — цlыфым икъин къэбгъэлъэгъоныр, кIуачIэ ищыкIагъ.
— ЗэлъашIэрэ лъэпкъ тха­кIоу МэщбэшIэ Исхьакъ ироманэу «Айщэт» техыгъэ фильмэм Чабэ нэнэжъым ироль къыщыпшIыгъ.
— Жъым иобраз къэпшIыным къулаиныгъэ ищыкIагъ. Чабэ ныожъым иобраз акъы­лышIоу, Iушэу щыт. Фильмэр адыгэмэ ятарихъ хэхьагъэу сэлъытэ.

— Искусствэм цIыфхэр зэрепхых, ар Адыгэ театрэм сыдэущтэу ыгъэцакIэра?
— ТиреспубликэкIэ театрэм фыщытыкIэ хэушъхьафыкIыгъэ фытиI, бэшIагъэу зэтеуцогъэ театральнэ хэбзэ шIагъохэр къызэтедгъэнэнхэм тыпылъ. Адыгагъэм, шэн-хабзэхэм цIыфыр апIу, щыIэныгъэм фагъасэ. ПIуныгъэр искусствэр ары зэрэзэшIопхынэу щытыр.
— Непэрэ театрэр сыд фэда?
— Непэрэ театрэр дунаикIэм дэлъэбакъо. ЦIыфхэм зыгорэ япIон, уадэгущыIэн фае. Пьесэ пштэу бгъэуцущтыр непэрэ театрэп. БлэкIыгъэм тыкъыпкъы­рыкIызэ, тихудожественнэ еплъыкIэкIэ инсценировкэхэр тшIынхэ фае. Сэмэркъэу тшIызэ, лъэпкъым инепэрэ гумэкIыгъохэр къэтэIэты — тыбзэкIэ тызэрэмыгущыIэрэр, жъым шъхьэкIэфэныгъэ фэпшIын зэрэфаер. Спектаклэм цIыфыр зеплъыкIэ зыгорэм ригъэгупшысэн фае, кIэухым упчIэ иIэнэу е джэуап ыгъотынэу. Непэрэ театрэр джащ фэд.
— КIэлэцIыкIу театрэу «Щыгъыжъы­ем» сыда къежьапIэ фэхъугъэр?
— IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыжьыгъэ адыгэхэм якIалэ­хэм адыгабзэ язгъэ­шIэнэу къысэлъэIу­гъэх. Ау сыкIэлэегъа­джэп ныIа. Сэ сиамалыр сценкэ цIыкIу­хэм ахэзгъэлажьэхэзэ ады­габзэкIэ згъэ­гущы­Iэнхэр, лъэпкъ тари­хъыр, адыгэ пшысэхэр, нарт къэбархэр язгъэ­шIэнхэр ары. Тыджэгузэ бзэм тырыгущыIэнэу зэтэгъа­шIэ, ыкIи ар лъэшэу ашIогъэшIэгъон.
— «Щыгъыжъыер» зыдэлэжьэрэ лъэныкъор сыд фэда?
— «Щыгъыжъыем» иактерхэр ныбжьыкIэх нахь мышIэми, ясэнэхьат хэшIыкI фыряI. Непэ нарт къэбархэм бэрэ зафэсэгъазэ, сшIогъэшIэгъонэу кIэсэджыкIыжьых, «Щыгъыжъыем» хэт кIэлэцIыкIухэри ащ героеу хэтхэм ащысэгъэгъуа­зэх. Сабыйхэм илъэси 5 — 6 аныб­жьыгъ купым къызыхахьэхэм, джы ахэр кIэлэ чъэпхъыгъэх. Силъэпкъ шIулъэгъоу фысиIэм кIуачIэ къыситыгъ. Пшъэрылъэу сиIагъэр адыгабзэр аIуслъхьаныр ары. АщкIэ згъэфедагъэ театрэм, сценэм иамалхэр. Ар сабыйхэм агу рихьыгъ. ЕтIанэ лъэпкъ мэфэкIхэм тахэлажьэу едгъэжьагъ. IэкIыб хэгъэгухэм, ткъош республикэхэм тащыIагъ.
— Тыркуем щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм апае къэгъэлъэгъон пчъагъэ «Щыгъыжъыем» къытыгъ.
— Тыркуем икъалэу Бурса щылэжьэрэ Адыгэ Хасэм тыригъэблагъи, ащ тыщы­Iагъ. Адыгэ чылэу Натырбыехьаблэ тырихьэкIагъ. Хэхэс адыгэхэмрэ театральнэ купымрэ зэблагъэ тызэфэхъугъ. Мамырныгъэм илъэмыдж тытетэу IэкIыбым щыIэ адыгэмэ титворчествэ ятэ­гъашIэ.
— Адыгэ Хасэм шъузэрыдэлажьэрэм игугъу къытфэшIба.
— Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан IэпыIэгъу къызэрэтфэ­хъурэр къыхэзгъэщымэ сшIоигъу. ЩыIэныгъэр зы чIыпIэ итэп, зызэблихъузэ, игъорыгъоу лъэкIуатэ. Ау лъэпкъым итарихъ шIэжь, икультурнэ кIэн къызэтегъэнэгъэнхэмкIэ, ныбжьыкIэхэр лъэпкъ Iофхэм ахэщэгъэнхэм иIофыгъохэм язэшIохынкIэ Адыгэ Хасэм имэхьанэ къэ­нэжьы.
— Сэнэхьатыр лъым щыщ зыхъукIэ унагъом охътэ лые фэбгъэхьынэу уахътэ къэнэжьа?
— Артистым лъэныкъо зэфэшъхьаф­хэмкIэ зиушэтын, зыкъыгъэлъэгъон фае. Театрэр зыми фэбгъэдэшъущтэп. Сценэм укъытехьэшъ, ролыр къэошIыфэ ухэт, урэпсэу. Ау сценэм укъытекIыжьэу, театрэм ипчъэ зызэфэпшIыжькIэ, унагъом урибысымгуащ, уилъфыгъэхэм урян. ТхьэмкIэ шыкур сикIалэхэу Кощбаерэ Нартрэ щыIэныгъэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щаубытыгъэу мэпсэух. Къытхэхьэгъэ нысэр сипшъашъэ фэд. Къорэлъф цIыкIоу Данэ сижъышъхьэ къыгъэкIэрэкIагъ.
— УнасыпышIоу зэолъытэжьа?
— Зы мафи къысэкIугъэп сиIофшIэн сыгу щыкIыгъэу, сыщыщынэнэу, сырыкIэгъожьынэу. Сирольхэр нахь дэгъоу къызэрэсшIыщтхэм сыпылъыгъ. СымышIэрэ лъэгапIэхэм санэсынэу, джэгукIэ ямышIыкIэ сценэм къыщысшIынэу сыфэягъ. СигъашIэ сыфэраз, сынасыпышIоу зэсэлъытэжьы.
Лъэпшъыкъо
Фатим.