КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм яныдэлъфыбзэ шIу алъэгъуным, агъэлъэпIэным, адыгэ шэн-хабзэхэр нахь игъэкIотыгъэу зэрагъэшIэным афэшI республикэм Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щызэхащэх. КIэлэеджакIохэм адыгабзэр агъэжъынчэу сэнаущыгъэу ахэлъыр ахэм къащагъэлъагъо.

«Адыгабзэм нахь фэIазэхэр» зыфи­Iорэр мы илъэсым ятIонэу зэхащагъ. Зикъэгъэлъэгъон анахь дэгъоу алъытагъэхэм ащыщ Пщыжъхьэблэ гурыт еджа­пIэу N 11-м къикIыгъэ купыр. БэмышIэу мы еджапIэм тыщыIагъ ыкIи ныбжьыкIэхэр зыгъэхьазырыгъэ Чэтэжъыхьэ Эммэ ГъукIэ ыпхъум гущыIэгъу тыфэ­хъугъ.
— АдыгабзэмкIэ кIэлэегъаджэ пэпчъ ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн, ихэгъэхъон, бзэм идэхагъэ кIэлэеджакIохэм алъигъэ­Iэсыным ыуж ит, — еIо тигущыIэгъу. — Егъэджэн сыхьатхэм анэмыкIэу ныбжьыкIэхэр адыгэ культурэм хэщэгъэнхэр, яIэпэIэсэныгъэ хэгъэхъогъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэхэм ащыщ. Зэнэкъокъур зэрэщыIэщтыр зясэIом, зэдырагъаштэу къаIуагъ, зэрифэшъуашэуи зыфагъэхьазырыгъ. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу культурэм и Унэу къуаджэм дэтым ишIо­гъэшхо къызэрыкIорэр.
КIэлэеджакIохэм адыгабзэр дэгъоу аIулъти, зэнэкъокъум зыкъыщагъэлъэгъо­ныр къин къащыхъугъэп. Апэрэ уцугъом Быщтэкъо Дамир ижъырэ орэд дахэ къыIуагъ. Нэужым Iанэу къашIыгъэм адыгэ шхынэу тетхэм адыгэхэм мэхьанэу ратыщтыгъэр IупкIэу, зэгъэзэфагъэу пшъэ­шъэжъыехэм къаIотагъ. Нэужым кушъэхапхэр зэрэзэхащэрэр къагъэлъэ­гъуагъэх. Зэфэхьысыжьэу ашIыгъэхэмкIэ анахь дэгъухэм ащыщ хъугъэх.
КIэлэцIыкIум иныдэлъфыбзэ зэригъэшIэнымкIэ, икультурэ ышIэнымкIэ анахь чIыпIэ ин зыубытырэр кIэлэегъаджэр ары. Эммэ Пщыжъхьэблэ гурыт еджапIэр къызеухым, 1984-рэ илъэсым кIэлэегъэ­джэ училищым чIэхьагъ, илъэсиплIэ щеджагъэу лъэпкъ факультетым чIэхьа­жьыгъ, заочнэ шIыкIэм тетэу къыухы­жьыгъ. 1989-рэ илъэсым Дондуковскэм дэт гурыт еджапIэм иIофшIэн щиублагъ, бэрэ ащ Iоф щимышIэу икъоджэ гупсэ къыгъэзэжьыгъ.
ТигущыIэгъу илъэс 36-рэ хъугъэ ыгукIэ къыхихыгъэ сэнэхьатым зырылажьэрэр. Адыгэ хабзэр игъэкIотыгъэу зыщызэрагъэшIэрэ этнопедагогикэр илъэс заулэрэ аригъэхьыгъ. 2020-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу адыгабзэмкIэ кIэлэегъадж.
2016-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу я 9-рэ классыр къэзыухыхэрэм адыгабзэмкIэ къэралыгъо ушэтыныр къыхахын фитыныгъэ яI. Ащ къыщегъэжьагъэу Эммэ ГъукIэ ыпхъум ригъаджэхэрэм адыгабзэмкIэ заушэты, къэгъэлъэгъон дэгъухэ­ри яIэх. ГъэрекIо нэбгыри 5-у классым исым зэкIэми ар атыгъ, мыгъи джащ фэдизмэ яныдэлъфыбзэкIэ заушэтынэу загъэхьазыры.
— ПэшIорыгъэшIэу ушэтыным зыфэдгъэхьазырынэу етэгъажьэ. Егъэджэн программэм хэт упчIэхэр ары анахьэу ащ хэтхэр. Мы аужырэ илъэсхэм кIэлэеджа­кIохэм Iоф зэрадэпшIэщт тхылъхэри къыдэкIыгъэх, ахэр дэгъоу къызыфэсэгъэфедэх. Джащ фэдэу предметнэ комиссием сыхэтышъ унаIэ нахь зытебгъэ­тын фэе лъэныкъохэр дэгъоу сэшIэх. Джы я 9-рэ классхэр къэзыухыхэрэм литературэмкIи заушэтын алъэкIыщт, — еIо кIэлэегъаджэм.
Егъэджэн сыхьатхэм ямызакъоу адыгэ шэн-зэхэтыкIэхэм ренэу уарыгущыIэн зэрэфаер кIэлэегъаджэм къыхегъэщы. Мыщ епхыгъэ предметыр егъэджэн программэм хэмытыжьыми, литературэмкIэ произведениехэм къащэуцух, ау игъэкIотыгъэу зэрагъэшIэнэу хъурэп. Егъэджэн тедзэм нахь анаIэ щытырагъэты.
ДЕЛЭКЪО Анет.