Адыгеим и ЛIышъхьэ иунашъокIэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсым» икъэшъокIо шъхьаIэу Къулэ Алый «АР-м изаслуженнэ артист» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфагъэшъошагъ.

Искусствэр зыщагъэлъэпIэрэ уна­гъом Алый щапIугъ. Ятэу РСФСР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» къызыфагъэшъошагъэу, зэлъашIэрэ балетмейстерэу Къулэ Амэрбый кIалэр жьы дэдэу къашъом идунай хищагъ. Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсым» Къулэ Амэрбый игъашIэ фигъэхьыгъ. А уахътэм зипэщэгъэ ансамблэм «академическэ» цIэр иIэнымкIэ Iофыгъуабэ зэшIуихыгъ. Амэрбый итворческэ гъогу ыкъо теуцуагъ.
Алый ицIыкIугъом къыщыублагъэу адыгэ къашъохэр шIогъэшIэгъон. Илъэси 2,4-рэ ыныбжьэу апэрэу сценэм ятэ къыдытехьагъ. «Майкопчанкэм» илъэси 6 ыныбжьэу, «Налмэсым» илъэс 14 ыныбжьэу къэшъоныр ащиублагъ. Къашъо пэпчъ псэ къыпигъэкIэным мэхьанэ ритызэ, шIыкIэшIухэр къыгъотыхэзэ Алый сценэм илъэсыбэм щэлажьэ.
КъэшъуакIом къыIомэ шIоигъор инэплъэгъукIэ къеплъыхэрэм агурегъаIо, лъапэкIэ зэрэуцурэр искусствэ шъхьаф, орэдышъоу жъынчырэм дыригъаштэзэ хъугъэ-шIагъэр къашъом къыщызэIуихын елъэкIы. Жьыр кIэтэу зэрэуджырэм лъэпкъ шIэжьыр къеIэты. Къулэ Алый къашъор ылъ хэлъ.
— Алый, «АР-м изаслуженнэ артист» зыфиIорэ цIэр къызыпфагъэшъуашэм сыда угукIэ зэхэпшIагъэр?
— Сигопагъ сиIофшIагъэ ащ фэдэ уасэ къызэрэфашIыгъэр, силIакъо къызэрэсымыгъэукIытэжьыгъэм сырэгушхо. «Лъэпкъым фапшIэрэр кIодыщтэп» зэраIорэр шъыпкъэ. Укъызщыхъугъэ чIыгур щыIэныгъэм къыщыотэжьы зыхъукIэ, узыпылъ Iофым гушхоныгъэ уегъэшIы. Дунаим сыкъызтехъуагъэм къыщыублагъэу мы цIэ лъапIэм сыкъыфэкIуагъ.
— Къулэ лIакъом укъыхэхъухьагъэ­ми, къашъом нэмыкI сэнэхьат уры­лэжьэнэу угу къихьагъэба?
— Къашъор быдзыщэм хэтэу укъызытэджыкIэ, ащ уфэмылэ­жьэнэу фитыныгъэ уиIэп. Арэу щытми, хьисапым лъэшэу сызэрэфэщагъэм къыхэкIыкIэ Адыгэ къэралыгъо университетым ифизикэ-хьисап факультет сыщеджагъ. Ау уинасып зыхэлъым упэшIуекIон плъэ­кIыщтэп. ИскусствэхэмкIэ институтэу Краснодар дэтым хореографиемкIэ ифакуль— тет къэсыухыгъ. КъашъохэмкIэ Московскэ къэралыгъо академическэ театрэу «Гжель» артистэу сыщы­лэжьагъ. Слъакъо зэрэзгъэ­фыкъуагъэм къыхэкIыкIэ илъэсныкъорэ сикъэшъон зэпызгъэугъагъ. Сыкъэмы­шъожьын муради сшIыгъагъэ, ау лъым хэлъыр чIэ­дзыгъошIоп. Лъэпкъ искусствэр сикIэсэ къодыеп, ар сищыIэныгъ. ГукIэ къашъор зэхэсэшIэ.

— Уикъашъо уищыIакIэ дешта?
— Къашъор сыгу къыщежьэ. Адыгэ лIым иобраз дахэу сценэм къытесхьэрэм щыIэныгъэм шъхьафитэу сыщыпсэунэу Iизын къыситырэп. Адыгэ шэн-хабзэхэм яшапхъэхэм адиштэу сищыIакIэ сэгъэпсы. Къашъо пэпчъ гупшысэ хэхыгъэ хэлъ, ащ ыбзэ гурыIогъошIу. Лъэпкъ шапхъэм къыпкъырэкIы, орэдышъом пкъынэ— лынэхэр зэлъекIух. Адыгэ къашъохэр къыбгурыIонхэм фэшI гукIэ, псэкIэ уяплъын фае. Купышхом ухэтэу къашъор къэпшIы зыхъукIэ, уакъыхэмыщэу, адебгъэштэн фае. Къэшъо хэхыгъэр уиза­къоу пчэгушхом къыщыбгъэлъэгъоныр искусствэ лъагэм ишапхъэ къыпкъырэкIы. Артистым ежь-ежьырэу цIэ зыфешIыжьы. Арышъ, сищыIэныгъэ къашъом десэгъа­штэ.
— «Налмэсыр» лъэпкъ цIыкIум икультурэ кIэн къызэтегъэнэгъэным фэлажьэ. Адыгэ лъэпкъым икультурэ, итарихъ къашъом ыбзэкIэ къишъоIотыкIы. «Налмэсым» умыкъэшъокIо бэлахьэу ущылэжьэшъущта?
— Ижъырэ къашъохэм къащегъэжьагъэу джырэ уахътэм нэсэу ансамблэм къышIыхэрэр зэхэпхъагъэхэу къэтэгъэлъагъо. Ижъырэ адыгэ къашъор, лъэпкъ шъуашэр, купым иоркестрэ имэкъамэхэр сценэшхом зэрифэшъуашэу къыщытэгъэ­лъагъо. Тэ лъэпкъым итарихъ зэлъятэгъашIэ, ишэн-хабзэхэр къэтэухъумэх. Анахь къэшъокIо дэгъум илъэгапIэ унэмысэу купым укъыщышъошъущтэп. Къашъор куоу зэхэзышIэрэр ары «Налмэсым» къыщышъорэр.
— Артистым имафэ пэпчъ концертхэм, гъогу мыухыжьхэм япхыгъ. Анахь хьылъэ къыпфэхъугъэ дэкIыгъор сыд фэда?
— Дахэу, дэгъоу укъэшъоным фэшI спорт ухьазырыныгъэ дэгъу уиIэнэу щыт. Гъогур, къэгъэлъэгъоныр, цIыф жъотхэр уипсауныгъэ къыхьынхэ фае.
Сыд фэдэ гъогу хьылъэ къэскIугъэми, сценэм сыкъызытехьэкIэ зэкIэ сщэгъупшэ­жьы.
— Аужырэ къэгъэлъэгъо­нэу узхэлэжьагъэр сыд фэда?
— Москва Кремлым концертэу къыщыттыгъэр ары. «Налмэсым» Iофтхьабзэм игъэкIотыгъэу зыфигъэхьазырыгъ ыкIи анахь шъошэ лъагэм илъэу концертыр къытыгъ. Ащ «ШIуфэс къашъор», «ЗекIо-зыгъэлъатэр», «Къончэ къашъор» «Щэщэн къашъор» къыщысшIыгъэх.
— УищысэтехыпIэр хэта?
— АпэрэмкIэ, сятэу Къулэ Амэрбый, ащ ыуж сятэшэу Къулэ Мыхьамэт, къэ­шъокIо цIэрыIоу ансамблэм хэтыгъэхэр сищысэтехыпIэх.
— Непэ ныбжьыкIэхэм ялъэпкъ зэхашIэ нахь зыкъыIэтыгъэу олъыта?
— Ары, ныбжьыкIабэмэ ижъырэ орэдыжъхэри къашъохэри ашIогъэшIэгъон хъугъэ. Адыгэ лъэпкъым ищыIэныгъэ хэтыгъэ къашъохэр непи уахътэм дештэх. Лъэпкъ искусствэр зэрэбаир, фольклорым джыри къыхэпхынэу хэлъыр зэрэбэр гукIи псэкIи зэхэтэшIэ. Адыгэ къашъор непэ щыIэныгъэм къыщэгущыIэ. Ижъырэ адыгэ къашъохэм икIэрыкIэу тамэ ятэты. Ахэм гупшысэу ахэлъыр къызыплъыIэсыкIэ, тамэу ептыгъэм зеIэты, цIыфхэм алъэIэсы. Ау зы чIыпIэ хэзгъэунэфыкIы сшIоигъу, жъыр егъэлыекIыгъэ кIэм едгъэгъэкIодыным ищынагъо зэрэщыIэр ары.
— Адыгэ шъуашэм идэхагъи, къа­шъом купкIэу иIэри къэшъогъэлъа­гъох. Адыгэ шъуашэр зыщыплъэныр уикIаса?
— Тишъуашэ лъэшэу сикIас. Неущ фэдэм къэгъэлъэгъон тиIэщтэу, пчыхьэм адыгэ цыер зыщысэлъэшъ, гъунджэм сыкIэрэхьэ. ГъунджэмкIэ къысэплъыжьырэ кIалэм, кIуачIэу ишъуашэ къыпкъырыкIырэм лIыгъэрэ гушхоныгъэрэ къысхалъхьэ. Адыгэм ыцIэ зыIэтырэ шъуашэр сценэм ифэшъуашэу къызэрэтесхьащтым сыпылъ. «Налмэсым» адыгэ лъэпкъ шъуашэр щымыгъмэ, «Налмэсэп» ныIа! Джанэхэм, кIакIохэм, нэмыкI пкъыгъохэм ащагъэфедэрэ тхыпхъэхэм лъэшэу сагъэгушIо. Шъуашэр лъэпкъым ыпс, ылъапс.
— Къашъом сыд фэдэ бза иIэр?
— Къашъом ыбзэ лъэшы. Хъулъфыгъэр шIулъэгъум ыбзэкIэ гущыIэрэп, ишIулъэгъу къашъом къыщыреIотыкIы. Къашъор къашIызэ, ныбжьыкIэхэм гущыIэ зэрамыIоми, агу ихъыкIырэр зэхашIэщтыгъ. Къашъор адыгэ лъэпкъым игъа­шIэ, ипсэукIэ изы Iахь.
— Къэгъэлъэгъонэу «ЧIыгу Iэбжыб» зыфиIоу Лъэпкъ театрэм ыгъэ­хьазырыгъэм къашъохэр щыбгъэуцугъэх…
— Спектаклэу «ЧIыгу Iэбжыб» зыфиIорэр зэлъашIэрэ тхэкIошхоу Баграт Шинкуба ироманэу «Последний из ушедших» зыфиIорэм техыгъ. АР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, театральнэ зэхахьэм ипащэу Ацумыжъ Рустам хореографэу сыригъэблэгъагъ. Убых къашъоу дгъэуцугъэр адыгэхэми абхъазхэми къашIырэ къашъу. Спектаклым лъэпкъ тарихъ мэхьанэ иI. Цыхьэшхо къызэрэсфашIыгъэм лъэшэу сырэгушхо. Къин къытфэхъугъэ чIыпIэхэр къыхэкIыгъэми, IофшIэныр шэпхъэ лъа­гэм илъэу дгъэцэкIагъэу сэлъытэ.
— «Хъудымыд» зыфиIорэ къэшъокIо купыр зэхэпщагъ. Сыда ащ ыцIэ къыз­хэкIыгъэр?
— Лъэпкъ фольклорым тыкъыпкъырыкIызэ, Нарт эпосым хэт гъукIэ Iазэу Хъудымыд ыцIэ дгъэфедагъэ. Хъудымыд игъукIэкIагъэр гъэшIэгъонэу къаIотэжьы. IэкIэ гъучI плъыгъэр машIом къыпихыти, ар ыIыгъэу уатэкIэ еозэ, ежь зыфэе сурэтыр хишIыкIыщтыгъ. Зэгорэм Хъудымыд джэгум къырагъэблэгъэнэу защэгъупшэм, губжыгъэу къашъозэ, мэз гъэхъунэр хъурэябзэу риубы­кIыгъ. Джащ фэдэ нарт къэшъокIо IэпэIасэм щэIа­гъэу къыхэфагъэм епхыгъ купым цIэу фэтыусыгъэр. А гъэхъунэр къэдгъо­тымэ, къэшъо купым хэтхэр тщэнхэшъ, къыщыдгъэшъонхэу ятIуагъ.
— Непэ джэгум къызэрэщышъо­хэрэмрэ сценэм къыщыжъугъэлъагъо­рэмрэ зэтекIыха?
— Адыгэхэм ятарихъ, ящыIакIэ тикъа­шъохэмкIэ къэдгъэлъагъозэ, нэмыкI лъэпкъхэм искусствэм ыбзэкIэ тадэгущыIэ, талъэIэсы. Лъэпкъ шэн-хабзэхэр джэгум къыщашIырэ къашъом щыпхырыщыгъэх. Сценэм къыщытшIырэ къа­шъор джэгум щагъэфедэзэ, къэшъуакIэр зэблэхъугъэ хъугъэ. Лъэпкъым икультурнэ кIэн къэгъэнэжьыгъэным мэхьэнэшхо иI, къашъохэр лIэужыкIэм ышIэнхэ фае. «Хъудымыдым» къыщышъорэ ныбжьыкIэхэм джэгу къэшъокIэ къызэрыкIом къырагъэгъэзэжьынэу сэгугъэ. Джащ дэжьым гъэхъагъэхэм язэфэхьысыжь сигъэрэзэщт.
— УапэкIэ сыд фэдэ Iофтхьабзэха бгъэнафэхэрэр?
— Ахэм ягугъу непэ къэсымышIэу, щыIэныгъэм зэрэщызгъэцакIэхэрэр цIыфмэ алъэгъу сшIоигъу.
Лъэпшъыкъо
Фатим.
Сурэтхэр: Iэшъынэ А., Къулэм ихъар­зынэщ.