Уегупшысэмэ, щыIэныгъэр лъызыгъэкIуатэу, гъэшIэгъон зышIырэр цIыфыр ары. Ащ ышIэрэм гуетыныгъэрэ хэшIыкIрэ фыриIэмэ, щэч хэлъэп, зэраIоу, «Iофыми нэ ышIыщт».

Непэ тиныбжьыкIэхэр Iофым агуи, аIи екIоу, ашIэрэр гъунэм нагъэсэу щытмэ, тызэрэлъыкIотэщтыр нафэ. Iоф цIыкIуи, Iоф Iайи щыIэп, угу фэгъэза­гъэу ар огъэцакIэмэ. Ауми, шIэныгъэ хьасэм ущылэжьэныр псынкIэп, мафэ къэс гупшысэ зэпымычыжьым ухэтын, ренэу пшIэрэм хэбгъахъоу уеджэн ыкIи уепщэ­жьын фае. Сэ непэ зигугъу къэсшIыщтыр гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ликэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм иколлектив кIэлищ бэмышIэу къызэрэхэхъуагъэр ары. Ахэр литераторых, фольклористых, тарихълэжьых. Ары, институтыр илъэси 100 ныбжьым игъорыгъоу къекIуалIэ, лэжьыгъэшIуи шIэныгъэ лъэныкъуабэмкIэ зэIуигъэ­кIагъ, лъэпкъым узэрыгушхон шIэныгъэлэжь инхэу къыхэкIыгъэхэр — Аулъэ Малыч, Хь. ПкIэнлъэшъур, Аулъэ Пщымаф, Мэрэтыкъо Мыхъутар, Хь. Одэжьдэкъор, А. ХьатIанэр, Шъхьэлэхъо Абу, Тхьаркъохъо Юныс, Мэрэтыкъо Къасим, Гъыщ Нухь, нэмыкIхэри — институтым ылъапсэ зыгъэчъыгъэх.
Ау ахэр щыIэжьхэп, мыхэм шIоу алэжьыгъэр джы непэ лъагъэкIуатэ институтым ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам, Ацумыжъ Казбек, Хъоткъо Самир, тарихъ шIэныгъэлэжьышхохэм. ФольклорымкIэ гъэзагъэу Къуекъо Асфар ыкIи Нэхэе Саидэ Iоф ашIэ, отделым Цуекъо Нэфсэт ипащ. Тарихълэжьэу ЕмтIылъ Разиет, бзэр ыкIи литературэр — шIэныгъэлэжьхэу Анцокъо Сурэт, Атэжьыхьэ Сэйхьат, Тыгъужъ Гощсымэ, Тэу Нуриет, литературэр — Шъхьэлэхъо Дарико, Шэуджэн Тэмарэ, ЖакIэмыкъо Зарим, Агъыр­жьанэкъо Симхъан, нэмыкI­хэми зэралъэ­кIэу алэжьы. Ау коллективым хэтыр зэкIэ цIыф чъэпхъыгъэ, икъугъэ закI, ныбжьыкIэ кIуачIэхэр зэгъэгъотыгъэнхэр институтым лъэшэу зэрищыкIагъэр а зэкIэми къапкъырэкIы.
ШIэныгъэ институтым лъэшэу ифэныкъогъэ кIочIакIэхэр мэкIэ-макIэу зэрагъэгъоты, бэмышIэу аштагъэх Сихъу СултIан, Нэгъэрэкъо Казбек ыкIи ныбжьыкIэ дэдэу, ау наукэмкIэ зыгуи зышъхьи гъэзагъэу Барцо Рустам.
Мы мафэхэм «Адыгэ макъэм» щы­Iагъ Рустам ыкIи шIэныгъэ лъагъоу зытеуцуагъэм епхыгъэу ышIэрэр, игупшысэ зыфэгъэзагъэр къытфиIотагъ.
— Рустам, уикъэхъукIэ, уиунагъо, уиеджакIэ, а зэкIэм ялъытыгъэу уигупшысэ псыхьагъэ зэрэхъугъэр кIэкIэу тшIэмэ тшIоигъу.
— Сэ къуаджэу Новая Адыгея зыфиIоу Тэхъутэмыкъое районым итым мэлылъфэгъум и 28-м 2001-рэ илъэсым адыгэ унагъо ятIонэрэ сабыеу сыкъыщыхъугъ. Зы шыпхъу илъэси 8-кIэ сэщ нахьыжъэу сиI, сятэу Азмэт ыкIи сянэу Фатимэ цIыф къызэрыкIо лэжьакIох.
— Уисабыигъо-кIэлэцIыкIугъо сыд фэдагъа?
— Ар сигуапэу къэсIощт, ныжъ-тыжъ хъупхъэхэу, цIыфышIу дэдэхэу, сятэкIэ сятэжъэу Барцо Заукъан Гъазир ыкъом ыкIи сянэжъэу Барцо Хъарыет Мурат ыпхъум акуашъо сытесэу сапIугъ, мы нэнэ-татэхэм илъэс 64-рэ зэдагъэшIагъ. ТилIакъо цIыкIоп, мэшэлахь, бэ къяпIолIэн плъэкIыщтыр.
— Уянэ хэтмэ япхъуа?
— Сянэ Лаикъо Рэмэзанэ ыпхъу нахьыжъ, янэ унагъом зекIыжьым, ар ятэжъэу Юнысрэ инэнэжъэу Сафыетрэ къагъани, апIугъ, зы шыпхъурэ зы кIалэрэ янэу икIыжьыгъэм зыдырихыжьхи, зэпэIапчъэу къэтэджыгъэх.
— Уиеджэн тыда Рустам зыщебгъэжьагъэр ыкIи ар зэрэ­лъыбгъэкIотагъэр?
— Силэгъухэм афэдэу Новэ Адыгеим дэт еджапIэм сычIахьи, классибгъур мы гурыт еджэпIакIэу Шъэумэн Хьазрэт имылъкукIэ ашIыгъэм къыщысыухыгъ, етIанэ поселкэу Яблоновскэм МКъТУ-м иколледжэу дэтым программированиемкIэ сыщеджагъ, нэужым мы университетым къэралыгъо гъэIорышIэнымкIэ ифа­культет диплом плъыжькIэ къэсыухыгъ.
— Еджэныр уикIэсагъ лъэшэу, сызэрэпхаплъэрэмкIэ?
— Шъыпкъэр къэсIон, къоджэ еджапIэм нахь зыщызгъэбэлэрэгъыщтыгъ, ау сэнэхьатымкIэ седжэ зэхъум, нахь сыкъызэкIэкIыгъ, сиеджэн готэу, общественнэ щыIакIэу еджэпIэшхом щагъэцакIэрэм чанэу, сигуапэу сыхэлажьэ хъугъэ. Краснодар край общественнэ организациеу Адыгэ культурэ гупчэм сыхэтыгъ, зэкIэ Iофтхьабзэхэм сахэлажьэщтыгъ. Сыстудентызэ, краим и Адыгэ Хасэ сыхэхьагъ ыкIи ащ зыгорэущтэу щыIэныгъэ лъэныкъуабэм сакъыфигъэущыгъ.
— Рустам, сыдигъуа лIэкъо чъы­гым игупшысэ угу къызщи­хьагъэр, тхьапша уныбжьы­гъэр?
— Ныжъ-тыжъ гъэшIэгъонхэр сиIа­гъэх ыкIи сиIэх, ахэм язакъоп, сятэшыпхъу­хэри Iушыгъэх; яIокIэ-шIыкIэхэм, ягъэ­псыкIэ-хабзэхэм гу лъымытахэу узфа­къудыищтыгъ. Къоджэ еджапIэм сыщеджэщтыгъ, илъэс 13 сыныбжьыгъ лIакъом ылъапсэ къыздикIэу ыкIи зынэсэу хъурэр сшIэным сыкIэхъопсы зэхъум. Джащ къыщегъэжьагъэу нахьыжъ Iушхэу къысэшIэкIыгъэхэм сакIэдэIукIы хъугъэ, сэр-сэрэу тилIэкъо къэбар зэзгъашIэу езгъэжьагъ.
— СэгъэшIагъо, Рустам, сыда ащ фэдизэу уилIэкъо чъыг икъэбар куоу зэбгъэшIэным укъыфэзыгъэущыгъэр?
— Ар зыгорэм къыуиIуагъэкIэ пфэ­къудыищтэп, сэ сишIошIыкIэ, ежь гум къыуиIоу, уфимыщэмэ…
ИлъэситIукIэ ти Барцо лъэпкъ ехьылIагъэу шIукIае зэзгъэшIагъ, телефоныр къысшъхьэпагъ, сафытеощтыгъ Iахьылхэм, нахьыжъхэм, еджэгъэ-гъэсэгъэ Iушхэм, къысаIорэр зэкIэ стхыщтыгъэ. Аузэ, Барцо лIакъом ыцыпэ лIэуж пчъагъэмкIэ къызысэлъытэм, я 13-рэ лIэшIэгъум ащ ыцыпэ къыщежьэу згъэунэфыгъэ, ау ыпэкIэ нахь къэкIотэгъуае хъугъэ, IэубытыпIэ-къэкIуапIэр сIэкIэзыщтыгъ. Чъыгэу сшIыгъэм джы непэ мы зы лъапсэр зиIэ нэбгырэ мини 2-м ехъу къеубыты.
— ЗэрэхъурэмкIэ, Барцохэр лъэпсэ куушIу зиIэх ыкIи непэ къынэсыжьыгъэу щыIэх. Уп­шъырэба, мыщ фэдизыр птхэу, зэбгъашIэ зыхъукIэ?
— УиIоф нахь кIэкIэу лъыкIуатэ зыхъу­кIэ, нахь гу къызIэпыошIыхьэ. Мары Адыгеим имызакъоу, тилIакIо текIыгъэ шъыпкъэхэу къычIэкIыгъэх Къэбэртаем щыпсэухэрэ Бицуевхэр ыкIи нэмыкIхэр.
— Адэ, мыщ фэдиз илъэсым уилIэкъо чъыг лъапсэу зэб­гъашIэрэмкIэ тыдэ унэсын плъэ­кIыгъа?
— Нахь куоу сызынэсын слъэкIыгъэр я 18-рэ лIэшIэгъур ары.
— О пшъхьэкIэ уилIэкъо чъыг закъуа зэбгъашIэрэр е нэмыкI лIэкъо чъыгхэри зэхэофыха?
— Сэ непи сыстудент, Адыгэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ ифакультет сыщеджэ. ИкIыгъэ илъэсым гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ликэ институтым научнэ IофышIэу тарихъымрэ археологиемрэкIэ иотдел саштагъ, гъэтхапэм Iоф зысшIэрэр мэзих хъущт. Мурад гъэнэфагъэхэр зыфэсэгъэуцух. «Черкес генеалогиер» зыфиIорэ проектыкIэу зэхэзгъэуцуагъэм сыдэлажьэ. Сэ силIакъо имызакъоу, мы илъэс зэкIэлъыкIохэм нэбгырэ пчъагъэмэ ялIэкъо чъыгхэмкIэ гъэзагъэу — Козынхэм, ТIэшъухэм, ШъэуапцIэкъохэм, Лаикъохэм яехэм нахь Iоф адэсшIагъ. СыкIэупчIэ, цыпэр къэсэгъоты, сэкIуатэ, зэхэсэфы, зэсэгъашIэ, аузэ, тыщыIэ- мэ, адыгэхэм ялIэкъо чъыгышхо-карт тшIыщт.
— ЛIэкъо чъыгыр зэхэугуфыкIыгъэу пшIэным сыда къыуитырэр?
— О пшъхьэкIэ уигуапэу пшIэрэ Iофым уегъатхъэ, уегъэразэ. Сэ лIэкъо лъэуж­хэр сфыхэзэ зэдэгущыIэгъоу сшIыхэрэм бэ гъэшIэгъонэу къысатырэр, адыгэхэм ахэлъыгъэ къэбархэм, лIэкъо орэдхэм, шэн-хэбзэ гъэнэфагъэхэм ащыщ сэхъу, уилъэпкъ ыкIи уилIакъо джарэущтэу ащыщ шъыпкъэ охъу; плъапсэ икъежьапIэ теубытагъэ хэлъэу пшIэ зыхъукIэ, нэмыкI гупшысэ хэхыгъэхэри къэущых.
— Тхьауегъэпсэу, Рустам, лIэкъо чъыгымкIэ гъэзагъэу Iофышхоу пшIэрэмкIэ, тапэкIи уигугъэ занкIэу, зафэу пхырыпщынэу, институтэу уиIофшIэн апэрэу зыщебгъэжьагъэм ицIыф Iуш хьалэл ухъунэу пфэсэIо.
Мамырыкъо Нуриет.