МэфэкI шъхьаIэхэм ащыщэу Хэгъэгум иухъумакIо и Мафэ неущ хэтэгъэунэфыкIы. Ветеранхэми, дзэ къулыкъур сэнэхьаткIэ къыхэзыхыгъэхэми, ахэм ясатырэ хэуцон зылъэ­кIыщт ныбжьыкIэхэми лъытэныгъэ зыщафэтшIырэ мафэу мыр щыт. Непэ Урысые Федерацием и УIэшыгъэ КIуачIэхэм ахэтхэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием блэнагъэ ахэлъэу зи­пшъэ­рылъ щызыгъэцакIэхэрэми тарэгушхо, ящытхъу афэтэIо. Ащ тIогъогогъо хэлэжьэгъэ вете­ранэу, фондэу «Хэгъэгум иухъу­макIохэр» зыфиIорэм ишъолъыр къутамэ исоциальнэ коорди­наторэу Сергей Артюшенкэм мэфэкIым ипэгъокIэу «Адыгэ макъэр» IукIагъ.

Дзэ летчик
Сергей Антон ыкъор КъокIыпIэ Чыжьэм ит къалэу Амурскэ къыщыхъугъ. Гурыт еджапIэр къызеухым, щыIэныгъэм къыщыхихыщт сэнэхьатым ар бэрэ егупшысагъэп, сыдигъокIи зыкIэхъопсыщтыгъэ дзэ летчик хъу­ным теубытагъэ хэлъэу фэ­кIуагъ.
— Ермэлхьэблэ апшъэрэ дзэ авиационнэ училищым сычIэ­хьагъ. Ар къыздэхъуным пае къиныгъуабэмэ, сипсауныгъэкIэ уплъэкIуныбэхэм сапхырыкIыгъ, ау сыкъызэкIэкIуагъэп. СицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу дзэ летчикхэр зыхэт фильмхэм ся­плъыщтыгъ, капитанэу Чкаловым «ибзэджагъэ» сыгу рихьыщтыгъ. Дзэ летчикхэм ошъогум къыщагъэлъагъохэрэр сшIогъэшIэгъонхэу сызIэпащагъэу, ахэр къыкIэсшIыкIыжьынхэу сыфэягъ. СызкIэхъопсыщтыгъэ гухэлъыр къыздэхъугъ, УIэшыгъэ КIуа­чIэ­хэм летчикэу 1994-рэ илъэсым нэс сахэтыгъ. ИлъэситIурэ Мые­къопэ аэродромым сыщыIагъ. Ау сипсауныгъэ изытет епхыгъэу сакъыхэкIыжьын фаеу хъугъэ. Арэу щытми, унэе авиационнэ кампаниеу Шъачэ дэт­хэм ащыщ тIэкIури Iоф щысшIагъ. Лъэхъанэу къэкIуагъэм елъытыгъэу ар зызэхэкIыжьым, лъэшэу сыгу рихьыгъэ къалэу Мыекъуапэ 1999-рэ илъэсым сыкъэкIожьыгъ. Унагъо сшIагъэ, 2001-рэ илъэсым шъэожъые къытфэхъугъ, — къы­Iуагъ С. Артюшенкэм.
ЫбгъукIэ щытэу яплъыныр
къыригъэкIугъэп
Хъулъфыгъэхэр Тхьэм къызэригъэхъугъэхэмкIэ я Хэгъэгу, яIахьыл-гупсэхэр, яунагъо, яджэ­ныкъо къаухъумэныр шэнэу къахилъхьагъ. Ары щыIэныгъэми зэрэщеплъыхэрэр — къыпкIэуцон пкъэоу, лIыхъужъэу, кIочIэшхоу. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер къызежьэм, тигущы­Iэгъу ыбгъукIэ щытэу ащ щыхъу­рэ-щышIэрэм яплъыныр къы­ригъэкIугъэп. ЩэрыуакIоу еджэжьи, ар дзэкъулыкъушIэхэм ясатырэ хэуцуагъ.

2022-рэ илъэсым, бэдзэогъум я 20-рэ хэушъхьафыкIыгъэ гуфэ­кIо отрядэу «БАРС» зыфиIо-
рэм хэтэу Запорожскэ хэкум ихьагъ, дзэ операцием иплъырыпIэ хэхьагъ.
— Сигупсэхэм унашъоу сшIыгъэм еIолIэнчъэу къыдырагъэштагъ. АпэрапшIэу хэзгъэунэфыкIымэ сшIоигъор нэмыкIэу сызекIон зэрэсымылъэкIыщтыгъэр ары. Сыда пIомэ сянэкIэ сятэжъэу Михаил Латышевыр (1907-рэ илъэсым къэхъугъ) иныбжьыкIэгъум Буденнэр зи­пэщэгъэ кавалерием къулыкъур щихьыгъ, Хэгъэгу зэошхор къы­зежьэм, апэ фронтым кIуагъэ­хэм ащыщыгъ. Ар водитель-механикэу ахэтыгъ, Сталинград ыкIи Курскэ ащыкIогъэ заохэр зэпичыгъ. 1945-рэ илъэсым Те­кIоныгъэшхом пэгъокIыгъэхэм сятэжъ ащыщыгъэп, нахь кIасэу ар ыгъэмэфэкIыгъ. Сыда пIомэ зыхэтыгъэ бригадэр китай лъэп­къыр шъхьафит ашIыным фэшI зэкIагъэкIожьи, японхэм язэуа­гъэх. Ар сищысэтехыпIэу щытыгъ ыкIи игущыIэхэр бэрэ сыгу къэкIыжьых: «Тхьэм ишыкуркIэ, тэ тшIэшъущтыр зэкIэ тшIагъэ. Шъо джы зи къыжъунэсы­жьыщтэп». Ау, зэрэхъугъэмкIэ, джыри къыднэсыгъэх. Ащ ыбгъу­кIэ сыщытэу сяплъыныр къезгъэкIугъэп, сэ сшъхьэкIэ щы­хъурэ-щышIэрэм сыхэлэ­жьэнэу сшIоигъуагъ, ащкIэ ищыкIэгъэ дзэ IэпэIэсэныгъэр сIэкIэлъэу щыт, — къыхигъэщыгъ Сергей Антон ыкъом.

Ятэжъэу Михаил Латышевым игъэхъагъэхэр хагъэунэфыкIыгъ — Хэгъэгу зэошхом иорден иа I-рэ ыкIи ия II-рэ шъуашэ, бгъэ­халъхьэхэу «За победу над Германией» ыкIи «За победу над Японией» зыфиIохэрэр къыратыгъэх. Ежь тигущыIэгъуи щытхъу хэлъэу идзэ пшъэрылъхэр зэригъэцэкIагъэхэм афэшI «За отвагу» ыкIи нэмыкI бгъэхалъхьэхэр къыфагъэшъошагъэх.
Сергей Артюшенкэр мэзэ заулэрэ зэуапIэм Iутыгъэу­ къауIи, тIэкIурэ IэзапIэм чIэ­лъыгъ. Ипсауныгъэ зыпкъ зеуцожьым, ятIонэрэу а илъэс дэдэм, шэкIогъу мазэм ыгъэзэ­жьыгъ. Ащ дэжьым ар нэмыкI гуфэкIо отрядым хэфагъ ыкIи Херсон лъэныкъом гъэзагъэ хъугъэ. Апэрэ кIогъум ар отрядым икомандирыгъ, дагъэкIэ Iоф зышIэрэ техникэр ыгъэIорышIэщтыгъ. ЯтIонэрэм дзэ IэпэIэсэныгъэри нахь IэкIэлъ хъугъэу взводыр ыIэ ралъхьэгъагъ, ащ дакIоу ахэм егъэ­джэнхэр афызэхищэщтыгъ, шIы­кIэхэм афигъасэщтыгъэх. ИгукъэкIыжьхэр ащ гъэшIэгъонэу къытфиIотагъэх ыкIи къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Запорожскэ лъэныкъом нахь пхъашэу зэпэуцужьыр щыкIуагъ. Псыхъоу Ингулец дэжь япытапIэ щытыгъ. Херсон лъэныкъом зегъэзэжьыми мэзиплIым къыкIоцI зэуапIэм Iутэу идзэ пшъэрылъхэр ыгъэцэкIагъэх.
— ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием зэкIэри щызэфэдэх. Мыщ щыIэхэп цIэ, лъэкъуацIэ, ятацIэ, званиер, лъэпкъ зэхэ­дзыр. ЗэкIэри зэкъошхэу, афэлъэкIыщтымкIэ зэдеIэжьхэзэ, нацизмэм пэуцужьых. Ары сэри цIэтедзэу «Амур» зыкIысиIагъэр, сыкъызщыхъугъэ къалэм епхыгъэу зыфэсшIыжьыгъагъ, — еIо Сергей.
2023-рэ илъэсым игъэтхапэ Сергей зыпэщэгъэ взводым щэрыоныр пыим къаришIылIи, ежьыри нэмыкI кIалэхэри къауIагъэх, хэкIодагъэхэри къа­хэкIыгъ. Ащ ыуж, ипсауныгъэ изытет елъытыгъэу, ар къахэ­кIыжьынэу хъугъэ.
Мамыр
щыIакIэм
зыкъыщигъотыгъ
Сергей Артюшенкэм шъолъыр фондэу «Хэгъэгум иухъумакIохэм» социальнэ координаторэу Iоф щешIэ. НепэкIэ ар ежь фэдэ ветеранхэу, идзэ ныбджэгъухэу щыIэныгъэм хэгъозэжьынхэмкIэ IэпыIэгъу зи­щыкIагъэхэм апылъ. Анахьэу зыуж итыр ныбжьыкIэхэм ядзэ патриотическэ пIуныгъ ары. Ащ епхыгъэу ар зэпымыоу лIы­хъужъныгъэм исыхьатхэу, зэ­Iу­кIэгъухэу еджапIэхэм, IофшIапIэхэм ащызэхащэхэрэм ахэлажьэ.
— КIэлэцIыкIухэмкIэ анахь шъхьаIэр щысэхэр нэрылъэгъу афэпшIыныр, лIыхъужъныгъэм, уи Хэгъэгу шIу плъэгъуным, ар зэрэзым, нэмыкI зэрэтимыIэм, ар къэтыухъумэным ямэхьанэ зэхябгъэшIыкIыныр ары. «ЛIы­хъужъэу къэхъухэрэп, лIыхъужъ мэхъух нахь» зыфиIорэ гущы­Iэхэм ялъэшыгъэ ахэм агуры­тэгъаIо, — хигъэунэфыкIыгъ Сергей Артюшенкэм.
ТилIыхъужъхэм япсэемыблэжьныгъэ, Хэгъэгум шIулъэгъоу фыряIэр непэрэ лъэхъаным щысэтехыпIэ хъунхэм фэшI ягугъу тшIыныр къалэжьыгъ.
Iэшъынэ Сусан.
Сурэтхэр: С. Артюшенкэм ихъарзынэщ.