1979-рэ илъэс. Къэлэ кIыбым щытиIэ зыгъэпсэфыпIэ унэм тыщыI, сыхьатитIу горэкIэ дгъэзэжьыщт. Шъхьэгуащэ ичъа­кIэ, мыжъоу зэриутэкIырэмэ мэкъэшхоу къапыIукIырэр зэхэтэхы, тыгъэу къохьажьырэм, джыри зэрэ­кIуачIэр, къызэригъэзэжьыщтыр тигъашIэрэм фэдэу, плъыжьыбзэу зыкъегъэ­лъагъо.

Машинэу щагум дэтым синыбджэгъу Кущыку ипшъэшъэ­жъыеу илъэсищ-плIы горэ зыныбжьыщтыр итIысхьажьыгъ. Сэри, тидунай идэхагъэ сыгу къыIэтыгъэу, уахътэу къэлэ кIыбым щыдгъэкIуагъэр сшIомэкIагъэми, зыкъэсыугъои­жьынэу, сиIалъмэкъ къэзгъэ­хьазырыжьынэу унэм сихьа­жьыгъ. Охътабэ темышIэу мэшIо-Iугъо зэхэт къиугъэу шъхьаныгъупчъэмкIэ слъэгъугъэ, сы­гуIэзэ унэм сыкъихъушъутыгъ. Ащ дэжьым синыбджэгъу Кущыку нэпкъым къеукIорэехи, сапашъхьэ къиуцуагъ. Ащ ыIэблыпкъхэм псы стыр атыракIагъэм фэдагъ, ыкIышъо лы цIынэ стыгъэу зэтепшIыкIутIукIы. Ащ лъыпытэу гъунэгъоу къэчъа­гъэхэр тиIэпыIэгъухэу машинэм ар идгъэгъолъхьагъ, сымэджэщым нэдгъэсыгъ. КъытпэгъокIыгъэ врачхэм сымаджэм ионтэгъугъэ елъытыгъэу реанимацием чIагъэгъолъхьагъ. АпэрэмкIэ щыIэныгъэм къегоон фэдэ зи щымыIэу къытаIуагъ, синыбджэгъуи нахь зыкъышIэ­жьыгъ, узыр зэхимышIэрэм фэдэу, рэхьатэу къыздэгущыIэщтыгъ. КъызэриIуагъэмкIэ, да­чэм тыдэмыкIыжьызэ машIор ыгъэкIосэжьын гухэлъ иIагъ, ау ар фэмыгъэхъузэ, зы нэгъэу­пIэпIэгъум зэкъэзыштэгъэ ма­шIом Кущыку зэхистыхьагъ. Арэу щытми, синыбджэгъу пытагъэ къызхигъафэщтыгъ, зэрихабзэу, бэ къыIуатэщтыгъэр, гукъэкIыжьхэми тахилъэсагъ.
ГъэшIэгъонба, Кущыку уахътэу къыфэнагъэр зэрэмыбэр зэхишIэрэм фэдагъ, апэдэдэ нэIуасэ тызщызэфэхъугъагъэм къыщиублагъ, зэкIэлъыкIоу, анахь чIыпIэ гъэшIэгъонэу тызэрыфагъэхэр рэхьатэу, зи мыхъугъахэм фэдэу къеIо­тэ­жьых, сэри ащ лъыпысэдзэжьы.
1963-рэ илъэс. Новочер­касскэ дэт къэралыгъо политехническэ институтым еджэныр щезгъэжьагъэу, апэрэ мафэм общежитием унэу къыщыса­тыгъэм сыкъихьажьыгъ. Сызеп­лъым, столым запискэ телъ,
ащ итхагъ: «Сэлам, Мурат. Узэрэадыгэр, мыщ узэрисыр къысаIуагъэти, узэзгъэлъэгъу­нэу, нэIуасэ сыкъыпфэхъунэу сыкъэкIогъагъ. Джамырзэ Кущыку». Охътабэ тесымыгъашIэу Кущыку зыIузгъэкIагъ, джащ къыщегъэжьагъэу нэбгыритIум зэныбджэгъу шъыпкъэ тэхъу, тикъини тихъяри тызэгот, тызэкIыгъу.

Апэрэ курсыр къэсыухыгъэу, гъэмэфэ зыгъэ­псэфыгъо уахътэм сыщыIэу синыбджэгъу сы­IукIагъ, ащ дэжьым Кущыку къысиIуагъ Краснодар дэт политехническэ институтым зэрэ­чIэхьажьыгъэр, къызэрэ­кIожьыгъэр. Ар зызэхэсэхым, ятIонэрэ мафэм Новочеркасскэ сыкIуагъ ыкIи сидокументхэр къычIэсхыжьыхи, сишъэогъу зычIэхьажьыгъэм къэсхьыжьыгъэх, саштагъ ыкIи. Общежитием тызэдычIэсыгъ, зы унэ тызэдисыгъ, тиIуи тишIи зэхэлъэу тызэдеджагъ.
Кущыку ицIыфышIугъэ гъунэ иIагъэп. Мафэ горэм къалэм къыщишIэжьыгъ къыпышIыхьэгъэ пшъэшъэжъые горэ. Къызэрэ­чIэкIыгъэмкIэ, ар ятэшым ипшъа­шъэу дэкIуагъэм ипщыпхъум ыпхъу, блэгъэ дэдэп. Ау къалэм тыдэсыфэ пшъэшъэ­жъыем ынаIэ тетыгъ, ыгъэгъощагъэп, зыщищыкIагъэм дэ­IэпыIагъ. Джамырзэ Кущыку илIа­къо щыщхэр зэкIэ лъэшэу ыгъэлъапIэщтыгъэх, ежьыми лъытэныгъэшхо къыфашIыщтыгъ. Ау янэрэ ятэрэ зэрэзэхэкIы­жьыгъэхэм пае къин ылъэгъущтыгъ. Кущыку ятэ къыщэ­жьыгъагъ, янэ дэкIожьыгъагъ, чIыпIэ хьылъэу зэрыфагъэр, ащ епхыгъэ гупшысэхэр сэ къыздигощыщтыгъэх. Ежь, Кущыку, унэгъо дахэ иIагъ, ипшъэшъищи машинэм ригъэтIысхьэхэти, зы мафэм янэ дэжь ыщэщтыгъэх, ятIонэрэ мафэм ятэ дэжь. Яни, янэнэпIоси, яти, ятэнэпIоси дэгъу дэдэу къафыщытыгъэх, ежьыри ипшъашъэхэри зыда­хьыщтыр амышIэу, анахь IэшIоу зэрахьэкIэщтхэм пылъхэу къадекIокIыщтыгъэх, ау нымрэ тым­рэ зэкIыгъухэу зы унэм къы­зэрэдимысхэр, ащ насыпэу хэлъым зэрэщыкIэрэр лъэш дэдэу къегуаощтыгъ. Ащ фэдэу чэфынчъэу къызщыхэ­кIыгъэ горэм, сэри ыгу къэсIэтымэ сшIоигъоу, сэмэркъэукIэ есIогъагъ: «ЗыдэпшIэжьырэп, Кущыку, ощ нахь бай ­дунаим тетэп, нытIуи, ты­тIуи уиIэх, зэкIэхэми шIудэдэ уалъэгъу!». «Ар шъыпкъэ», — ыIуи ­ынэгу къызэхихыжьыгъагъ.
Теджэ зэхъуми, Мые­къуапэ къызытэгъэзэжьми, зэчIыгогъухэмкIэ тызэхэзыщэщтыгъэр Кущыку ары. Институт ужым IофшIапIэ тылъы­хъунэу хъугъэп, хэкум игъэцэкIэкIо комитет итхьаматэ игуадзэу а лъэхъаным щытыгъэ НэпшIэкъуй Сахьидэ ме­белышI объединениеу «Зэкъошныгъэм» икотельнэ цех ипащэу Джамырзэ Кущыку Iуигъэ­хьагъ, сэ целлюлоз-картонышI комбинатым и ТЭЦ дежурнэ инженерэу саригъэштагъ. Къыддеджагъэхэм ащыщэу Анатолий Нефедовыр кIэлэ ибэу щытыгъ. Ар Хъыдыжъ агъэкIогъагъ, ау ищыIэкIэ-псэукIэ дэеу, илэжьапкIи макIэу, зэрысын уни къырамыты зэ­хъум, Кущыку ащ фэлъаIуи, Мыекъуапэ къаригъэщэжьы­гъагъ, ежь ицех мастерэу аригъэштэгъагъ. Нэужым Анатолий хъызмэтшIапIэу «Водоканалым» илъэс пчъагъэрэ пащэу иIагъ. Джащ фэдэу Кущыку цIыфышIоу, бэмэ афэгумэкIэу игъашIэм щытыгъ. Ишъхьэгъусэу Гощнагъорэ ежьыррэ хьакIэхэм дахэу апэгъокIыщтыгъэх, яныбджэ­гъухэри, яIахьылхэри, ягъу­нэгъухэри, бэ ядэжь щызэха­хьэщтыгъэр.
Джащ фэдиз, нахьыби тыгу къэкIыжьыгъэу пчыхьэ кIасэм нэс синыбджэгъу ыпашъхьэ сисыгъ. ЯтIонэрэ мафэм, пчэдыжьым жьэу сымэджэщым сыкIуагъ, ау палатэм сызехьэм, синыбджэгъу нахь къызэрэчэфынчъагъэр слъэгъугъэ, врачым къыриIуагъэми сыщигъэ­гъозагъ, процент 45-м нэсэу ыкIышъо машIом ыстыгъ. Ана­хьэу Кущыку къин къыщыхъущтыгъэр бинтыр зэблахъу зы­хъукIэ ары, ыкIышъо дыты­ратхъыщтыгъ, узыр щэIэгъоягъ. Врачым зызыIусэгъакIэм, ащ къысиIуагъ зэхэгущыIэжьхи си­ныбджэгъу машIом ыстыгъэхэм зыщяIэзэхэрэ гупчэу Краснодар дэтым къухьэлъатэмкIэ нагъэсынэу зэрэрахъухьагъэр. Сэ гъусэ сыфэхъумэ зэрэрэ­хьатыщтыр Кущыку къысиIо­кIыгъ. Ар згъэцэкIагъэ, сэри, иIахьылхэри тызэгъусэхэу, ­Кущыку гупчэ сымэджэщым нэдгъэсыгъ, чIэдгъэгъолъхьагъ, ишъхьэгъусэу Гощнагъо дычIэлъынэу къэуцугъ.
Ахъшам зэхэхьэгъу. Кущыку зэрэщылъ, къэтэджырэп, машIоу ыкIышъо тезыстыкIыгъэм иплъы­рыгъэу ерагъэу ыщыIэрэм игъэ­рет нахь макIэ мафэ къэс ешIы. Медсестрар палатэм къычIахьи, зичэзыу уколыр къы­фишIи, чIэкIыжьыгъ. Ар чIэ­кIы­жьыгъэ къодыеу Кущыку ынапIэхэр къефэхыгъэх, ыпсэ хэ­кIыгъ.
Хьадагъэм тыхэт, синыбджэгъу аужырэ гъогум тэгъэ­кIотэ­жьы, ау сшIошъ хъурэп ар щы­мыIэжьэу. Джамырзэ Кущыку илъэс 39-рэ нахь къыгъэшIагъэп, пшъэшъищ къыкIэныгъ. Ащ джыри шъао къыфэ­хъуни, чъыг ыгъэтIысхьани, унэ ышIыни ылъэкIыщтыгъэ, ау игъо ифагъэп, иуахътэ къэуцугъ.
Джамырзэ Кущыку псаоу щыIагъэмэ, мэзаем и 20-м ыныбжь илъэс 85-рэ хъущтыгъэ. Ар псаум фэдэу непэ къызнэсыгъэм къытхэт, игугъу тэшIы, ишэн гъэтIылъыгъэ, игуфэбагъэ тыщэIэфэ тщыгъупшэщтэп. Мы усэ сатырхэу сыгу къыдэчъыгъэхэмкIэ ситхыгъэ сыухыжьы сшIоигъу:
Уашъор зэпырэзэ,
чIыгур мэчэрэзы,
Шъхьэр ыгъэуназэу
машIом пкъышъор
есты.Синыбджэгъу кIэлэшхор
узым къегъэгырзы,
Ащ игъонэмысэу
хьадэгъур къыфэсы.
Ей, сэ синыбджэгъур,
зи къэбгъэшIэгъахэп,
Ау анахь цIыф дэгъоу
сыгу о укъинагъ.
Сыомыгупшысэу
мафэ къыхэкIыгъэп,
Гъогоу сэ къэскIугъэм
укъыздытетыгъ.
ЦIыкIу Мурат.
IофшIэным иветеран.
Сурэтхэр: унагъом ихъарзынэщ.