НэмыкI къэIуакIи къыфэзгъотыгъэп, усэу сызэджагъэхэм джаущтэу къысшIуагъэшIыгъ. Мэфэ заулэ хъугъэу гушIуагъом сыкъырехьакIы: икIэрыкIэу адыгэ гупшысэм зыкъеIэтыжьы сэIо, адыгэбзэ куукIэ усэ сатырхэр къэгущыIэх.

Адыгэ литературэм усэ гъэшIэгъонхэр къыхэлыдыкIых. Зэпымыужьэу къещхырэ ощхыр «зэрэежьашъор» апэрэу слъэгъугъэ фэд Фатимэ иусэ сызеджэм ыуж. «Нэрмылъэгъум илъэужхэр пшэхъо стырым къыхэнагъэхэу» сшIошъ ыгъэхъу­гъэшъ, сычъэ сшIоигъу, къэзгъотыжьынхэу нэрмылъэгъуми, сыгу къинагъэхэм ялъэужхэр. Сыдэу шIагъуа! КIосэжьэу слъытэрэ адыгабзэм ижъгъырыу макъэ, мэшIо тэпым ицIышхъ макъэ фэдэу Фатимэ иусэхэм къахэIукIы:
Бэджэ Iапэу зыгорэм тилъэгъо лъапэхэр ехъых.
Мы гъашIэм сыхэгупшысэшъы сэгъы…
Сыда е тхьапша ыуасэр гушIуагъом?
Сыда гъогу шъуамбгъоу къэткIурэм ишIуагъэ?
Хьалэмэтэу зэрегъэкIух усэ сатырхэр, кIэух зэпэджэжьхэр ямышIыкIэх… ТызэнэIуасэп Мамрыкъо Фатимэрэ сэррэ. Ау икъэбар зэхэсхыщтыгъэ, иусэ заули «Зэкъошныгъэм» къихьагъэу сяджэ­гъагъ. Гу зылъыуигъатэу усэкIо ныбжьыкIэ къызэрэхъугъэр нэфагъэ. Ау етIанэ, бзэ­хыгъэ. Хьау, тхэщтыгъэн фае, хьа­лэмэтыгъэу хэлъым хигъахъозэ. Ау зэрэхъугъэр сымышIэу синэплъэгъу изыгъагъэх усэ гъэшIэгъонхэр.
Илъэс тIокIым къехъугъ Фатимэ итхылъ цIыкIоу «ЛIэшIэгъу цакIэм» ыIуи зэджагъэр къыздэкIыгъэр. Ау зыслъэгъу­гъэр неп. Джы къызгурэIо бэдэдэ шIагъэу профессорэу ЩэшIэ Казбек усэкIо ныбжьыкIэхэм ягугъу ышIызэ, Фатимэ пае «Тэ къырихра а пшъэшъэжъые псыгъо цIыкIоу чы ичъыгъэм фэдэм ащ фэдиз гузэхашIэр?» зыкIиIогъагъэр. Сэри сэгъэшIагъо: тэ къырихра ащ фэдиз кIуачIэ, къинхэм апигъэуцунэу, ащ фэдиз адыгабзэ, гум ипIалъэхэр къыриIотэнхэу!
«ЛIэшIэгъу цакIэм» тытетыгъ Фатимэ итхылъ къызыдэкIым — 2000-рэ илъэ­сыгъ. ЛIэшIэгъу плIанэ тешIагъэу сызэджэгъэ усэхэм яфэшъошэ уасэ къэсымыгъотэу, къытезгъэзэжьмэ сяджэзэ кIэсэджыкIыжьых. КъызгурэIо: джыри тытет лIэшIэгъу цакIэм.
КъызэмынэкIыгъэр къыплъыджэжьыщтэп,
УздэщымыIагъэм укъикIыжьыщтэп,
Пщыгъупшэщтэп зыцIи умышIагъэр,
ПшIокIодыщтэп нибжьи уимыIагъэр…
ГъашIэ зыгъэшIагъэу, къинхэм апсыхьэгъэ цIыф аущтэу зытхышъущтыр. Фатимэ мы сатырхэр зетхым ыныбжь илъэс щэкIи икъугъагъэп, бзылъфыгъэ ныбжьыкIэу нахьышIур ыпэ къэтыгъ…Ау гъашIэм икъинхэр гурыIогъахэу щытыгъ:
Сиусэхэр цIэрыIуагъэм илъыхъуа­кIохэп,
КъакIущтэп ащ IэшIэх гъогу кIакохэр.
Илъэс пшъыгъэу быбхэрэр нэчанкIэ ахэплъэщта?
Ау щытхъум ипшъэрылъ дышъэхэр, сэшIэ, афэблэщтэп.
Сыд адэ афызэшIокIыщтыр иусэхэм? Сыд зэращыгугърэр?
Мыл Iатэм фэдэу арэгъэжъуи гъэшIэрэ пыйхэр,
Арэгъэхъужьи пцIым къыхэхъухьэгъэ сабыйхэр…
Ащ гуфэбагъэу къяжагъэм тэры зыгъэгъугъэр ыпсэ,
Тэры изэхэлъхьакIор цIыф лъэпкъым игъыбзэ…
Бзылъфыгъ усакIор, ау махэп! Ибзылъфыгъэ гумэкIхэм апхырыплъзэ, цIыф лъэпкъыр зыгъэгушыутэрэ къинхэм алъапсэ лъэхъу, къыгъотмэ шIоигъоу мызэфагъэм, жъалымыгъэм апигъэуцун кIуачIэ. Адыгэ гупшысакIэм ишапхъэхэм арытэу дунаим щызекIорэ зэмызэгъыныгъэхэр зэрегъэзафэх.
Тесагъ нэгъэупIэпIэгъукIэ гъатхэм ынапэ зэтхъокIэу,
ЖъалымыгъэкIэ жъалымыгъэм бэрэ тыпэгъокIэу.
Джы дгъэшIагъоу «фабэ илъыжьэп» тэIо джэныкъуапчъэу Iутхыгъэм,
ЛIэшIэгъум инабгъоу бэшIагъэу Тхьэр зэрытфыгъэм.

Гур зэрэнэкIым фэдэу чIыгури нэкIы.
Бжыхьэ къэс илъэсхэр чъыг пкIа­шъэу къызэтэнэкIы.
ГъашIэу зэпэткъудыйзэ, тфэмыгощыгъэр
Ечъыжьы тасэу тыукъощыгъэм…
Шъыпкъэ зыфиIорэр Фатимэ: «Ечъы­жьы тасэу тыукъощыгъэм…» хьалэмэтыгъэу адыгэм илъэс минхэм зэри­гъэ­у­Iугъэр. Сыдэу тыхъущта адэ? Зыми ышIэрэп. Ау гугъэр тыгъэ фабэу къытшъхьарыт…
О, Тыгъэ фаб! Бэ зэфэнчъагъэу плъэ­гъугъэр,
Ау мы цIыфым игъашIэ
Емрэ гухэкIымрэ сыда шIу зыфалъэ­г­ъурэр?
СыолъэIу, насыпышIо щыIакIэ тэгъа­шIэ.
Усэр мэупчIа, мэлъаIуа, хьауми мэгугъа?
Мамрыкъо Фатимэ иусэ хьалэмэтхэр адыгэ гупшысакIэм, адыгэ дунэе гурыIуа­кIэм хэхъыкIыгъэх. Ау гъэсэныгъэ куу зэриIэри гъуащэрэп! Дунаим щызэлъа­шIэрэ усакIохэм атхыгъэхэм, сурэтышI­хэм яIофшIагъэхэм зафегъазэ. Янэкъо­къукIэ арэп — адэгупшысэ. Байрон, С.Экзюпери къаIогъэ гущыIэ лъэшхэм ежь къыгъотыгъэ гупшысэ ямышIыкIэхэр апегъащэх. Художник цIэрыIохэу Н.Н. Ге, И.Н. Крамскоим, М.П. Клодт ясурэт­хэм къахиджыкIыгъэ зэфэхьысыжьхэр усэкIэ къеIуатэх. Джырэ литературэм инэшанэх ахэр: шIэныгъэмрэ гузэхашIэмрэ тыригъащэзэ усакIом идунай къызэIуехы.
Мамрыкъо Фатимэ иусэ тхылъ хьалэмэтэу зэкIоцIылъ, зы нэплъэгъум ибгъэуцошъурэп. Къыфэбгъэзэжьзэ уяджэн фаеу пIалъэ урегъэуцо.
«ГущыIэм гущыIэ зэIуехы» аIуагъ цIыфмэ, Фатимэ иусэхэм яджэрэ пэпчъ къыриIолIэн Iаджи къыкъокIынэу сэгугъэ.
Мамрыкъо Фатимэ итхылъ къыдэтхыгъэ усэ мыщ къыкIэлъыкIоу къыхэтэуты:

Cитыгъуасэ ишъхьангъупчъэ сеп­лъыхьэ:
Сфэмыухьыжьрэ чIыгу хъураер сэкIухьэ.
НэкIым фэсэIуатэх сигупшысэхэр.
Зыгорэм сэтIупщы зэпытых сиусэхэр.
ЗэтIозэ мафэхэр гузажъоу макIох.
Чэщхэри чэщхэу — хъункIэгъэ наб­гъох.
Гугъэхэм хышхоу бэрэ запхъуатэ,
Ау ахэр НэкIым джыри екIуадэх.
Шъхьангъупчъэм сиплъэмэ, остыгъэ нэфэу,
А чIыгур сэкIу зысымгъэпсэфэу.
Ощх ежьашъом лэнчъэ чъыг закъор бзэмыIоу хэт.
Илъэсыр мафэу, мафэр илъэсэу, джынэс сызэжагъэр хэт?

Унэрэкъо Рай.