Апэрэ адыгэ режиссерэу, актерэу, РСФСР-м искусствэхэмкIэ иза­служеннэ IофышIэшхоу, АР-м инароднэ артистэу Ахэджэго Мэджыдэ Шъалихь ыкъор къызыхъугъэр илъэси 110-рэ хъугъэ. Илъэпкъ ыпашъхьэ шIушIэгъабэ щызиIэ цIыф-хъишъэм ыцIэ епIоныр епэсыгъ, къылэжьыгъэ шъыпкъ.

Ахэджэго Мэджыдэ зэлъа­шIэрэ адыгэ режиссер ыкIи актер. Илъэс 30 Iэпэ-цыпэр лIым Адыгеим итеатральнэ культурэ ихэгъэхъон фигъэшъошагъ. Мы уахътэм къыкIоцI ащ джырэ
ыкIи классическэ репертуарым къа­хэхыгъэ къэгъэлъэгъоныбэ ыгъэу­цугъ, гум къинэжьырэ об­разыбэ нэм къыкIигъэуцуагъ.
М. Ахэджагор жъоныгъуакIэм и 15-м 1914-рэ илъэсым Пшызэ хэкумкIэ къуаджэу Псэйтыку къыщыхъугъ. Исабыигъо-кIэлэцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу лъэпкъ музыкальнэ ыкIи художественнэ культурэм апэблагъэ хъугъэ. Мэджыдэ янэ пщынэо Iэзагъ. Ахэджагохэм яунэ бэрэ пчыхьэзэхахьэхэр щызэхащэщтыгъэх — цIыфкIопIагъ. Ахэм адыгэ орэд мэкъэ дахэр, ­лъэпкъ IорIотэ гъэшIэгъонхэр — пшысэхэр, таурыхъхэр, тхыдэжъхэр къащаIуатэщтыгъэх. Анахьэу кIэлэцIыкIум шIогъэшIэгъонэу ыгу риубытагъэхэр адыгэ лIы­хъужъ-тарихъ орэдхэу иIахьыл гупсэу Умарэ къыIощтыгъэхэр ары: «Къоджэбэрдыкъо Мыхьа­мэт», «Хьатх я КъокIас», «ОщнэIу зау», «Нарт Шэбатныкъо иорэд», нэмыкIхэри.
КIалэм инасып къыхьыгъ пасэу искусствэм нэIуасэ фэ­хъуныр. Ар зихьатырыр кIалэм янэшэу Ибрахьим. Апэрэу ащ Краснодар къыздищагъ ыкIи искусствэм идунэе ин хищагъ. Къалэм щыригъэджэн мурадыри ащ зыдиIыгъыгъ, ежь лIыр ышъхьэкIи ыгукIи театрэ искусствэр зикIасэхэм ащыщыгъ, зы концер­ти ыкIи спектакли блигъэкIыщтыгъэп, ары къэс ипхъорэлъфыр зыдищэщтыгъ. Мэджыдэ а илъэсхэм зэплъыгъэ концертхэу артист цIэрыIохэр зыхэлажьэ­хэрэр ыгу ныбжьырэу къина­гъэх.

Ахэджэго Мэджыдэ ныбжьыкIэ дэдагъ, Адыгэ еджэпIэ-интернатым щеджэщтыгъ художественнэ сэнаущыгъэу хэлъыр къызэнафэм: орэд дахэу къы­Iощтыгъ, къашъощтыгъ, гущыIэ гъэфедакIэм тегъэпсыхьэгъагъ, кIэлэцIыкIу спектаклэхэм дэгъоу закъыщишIыщтыгъ.
1931 — 1934-рэ илъэсхэм ар Адыгэ мэкъумэщ техникумым щеджагъ, къалэу Краснодар дэт типографиехэм ащыщ корректорэу Iоф щишIагъ. 1934 — 1936-рэ илъэсхэм Ахэджэго Мэ­джыдэ лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ бы­ракъым» иредакцие къэбархэмкIэ иотдел ипащэу ыкIи зэдзэ­кIакIоу Iутыгъ. Мы охътэ дэдэм ар хэку радиокомитетым илитературнэ IофышIагъ ыкIи директорыгъ. Ау анахьэу ыгу зыкIэмытIасхъэу зыIыгъыгъэр театрэм епхыгъэ гупшысэхэр ары, 1934-рэ илъэсым кIэлэ ныбжьыкIэм апэрэу итворческэ кIуачIэ про­фессиональнэ сценэм щеушэты, геройхэм ярольхэр къешIых. Искусствэм фэщэныгъэу фыри­Iэм ар 1936-рэ илъэсым Москва дэт театральнэ искусствэхэмкIэ Къэралыгъо институтэу А. Луна­чарскэм ыцIэ зыхьырэм ирежис­сер факультет къыщагъ. Ар зэ­лъашIэрэ режиссерхэу
Н. Гор­чаковым, В. Сахновскэм, А. Поповым рагъэджагъ. К. Ста­ниславскэм ыкIи В. Немирович-Данченкэм ярепетициехэу Московскэ художественнэ теат­рэм щыкIощтыгъэхэм яплъы­щтыгъ. А спектаклэхэм театральнэ искусствэм анахь щыцIэрыIо­хэр ахэтыгъэх — В. Качаловыр, М. Тархановыр, нэмыкIхэри.
Мыекъуапэ
Ахэджэго Мэджыдэ 1940-рэ илъэсым Мыекъуапэ къэкIуагъ. Ирежиссер щыIэныгъэ спектаклэу «Платон Кречет» зыфиIоу А. Корнейчук ытхыгъэмкIэ ригъэжьагъ, мы илъэс дэдэм ар Адыгэ лъэпкъ театрэм щигъэуцугъ. ЯтIонэрэ IофшIагъэ хъу­гъэр А. Еутыхым ипьесэу «Пшъэхъу зэпычыгъэхэр» («Разорванные цепи») зыфиIоу Москва щеджэхэзэ ГИТИС-м иадыгэ студие истудентхэм агъэуцугъагъэр ары. Ау заор къежьи, Iоф ехьыжьагъэр зэпыугъ. Нэмыцхэм Адыге­ир заштэм, театрэм ищы­Iэ­ныгъи къызэтеуцуагъ. Мы уахъ­­тэм Ахэ­джагор Красноярскэ краим агъэкощыгъэ Криворожскэ теат­рэм щылэжьагъ, ащ спек­так­лэу «Петр Крымов» щигъэуцугъ.
Адыгеим къызегъэзэжьым, Ахэджагом иIофшIэн пидзэ­жьыгъ. Зэоуж илъэс къинхэм ялъэхъан театрэм изэтегъэуцожьынкIэ Iо­фы­шхо ышIагъ. Мы уахътэм Адыгэ хэку театрэм урыс труппэр ары иIагъэр, адыгэр лъэпкъ кадрэхэр зэримыкъухэрэм къы­хэкIэу щысыгъ. Я 40-рэ илъэсхэм режиссерым спектакль инхэу «Жди меня», «Русские люди» К. Симоновым иехэу, А. Островскэм ипьесэу «Без вины виноватые», «Коварство и любовь» Ф. Шиллер ытхыгъэу, нэмыкIхэри ыгъэуцугъэх.
1950-рэ илъэсым Ахэджэго Мэджыдэ культурэмкIэ хэку гъэIорышIапIэм пащэ фашIы. Зыгу-зыкIуачIэу, ыIощти-ышIэщти ышIэу, бэ къыдэхъугъэр. Культурэм иколлективхэм яIофшIэн хэпшIыкIэу хэхъуагъ, зыкъиIэ­тыгъ. Ахэджагом ихьатыркIэ, искусствэмкIэ кадракIэхэм ягъэ­хьазырын хэкум анаIэ щытыра­дзагъ. Мэджыдэ ишIуагъэкIэ Ленинград консерваторием сту­дие къыщызэIуахыгъагъ ыкIи
ащ еджакIо адыгэ пшъашъэхэр, кIа­лэхэр агъэкIогъагъэх.
1954-рэ илъэсым М. Ахэджагом театрэм ыгъэзэжьыгъ ыкIи ащ ирежиссер шъхьаIэу (зэпыу­гъэ тIэкIу иIэу) 1970-рэ илъэсым нэс Iоф щишIагъ. Театрэм а уахътэм лъэбэкъукIэу ышIыгъэ­хэр Мэджыдэ ыцIэ епхыгъэх. Адыгэ лъэпкъым игушъхьэ культурэ IугъэкIэжьыгъэн пшъэрылъ иныр театрэм зэшIуихыгъ. Ахэ­джагом сценэ искусствэмкIэ лIэуж дахэ ыгъэсагъ. Ежь ышъхьэкIэ, зыфэсакъыжь-зэкIэупкIагъэу, цIыфхэмкIэ шъхьэкIэфэныгъэ хэлъэу, ахэр ыгъэдэIорэ къодыехэр арымырэу, ясэнаущыгъэ ин, язэчый гъэшIэгъон къырагъэлъэгъукIын амал-Iэпэ­Iэсагъэр алъигъэIэсыныр фызэшIокIыщтыгъ.
Ахэджэго Мэджыдэ шIэныгъэ­шхо зэрэIэкIэлъыгъэр иIофшIа­кIэкIэ къыушыхьатыгъ, урыс ыкIи дунэе классикэр дэгъоу ышIэхэу, а зэкIэ цIыф жъугъэхэм алъыгъэIэсыгъэныр фызэшIо­кIыгъ. Урыс тхакIохэу Л. Толсто­им, А. Островскэм япроизведениехэм ямызакъоу, Ф. Шиллер, Дж. Лондон япроизведениехэмкIэ спектаклэхэр Адыгэ драмтеатрэм щигъэуцугъэх. Театрэр зыгъэпсэфыпIэ закъоу щымытэу, гупшысэ къэкIуапIэу мэхъу. Ре­жиссерыр чIыпIэ драматургиеми зэрилъэкIэу дэлэжьагъ, урыс труппэм, урыс тхакIохэм ятхыгъэхэм атехыгъэхэ «Беспокойная должность» А. Кожемякиным иеу, «Асхад Ожбаноков» Лъэустэн Юсыф, «Море по колено» С. Терещенко, Дж. Джагъупэм иеу «Возмездие» зыфиIохэрэр ыгъэуцугъэх.
Мэджыдэ лъэпкъ театрэм ихэ­гъэхъон-зэтегъэуцожьынкIи Iофышхо ышIагъ. 1958-рэ илъэсым адыгэ труппэм иIофшIэн ригъэжьэжьыгъагъ. Ащ иамали, игулъыти, итворческэ кIочIэшIуи хилъхьагъ М. Ахэджагом. Мамый Ерэджыбэ ипьесэ техыгъэу «Псэ­лъыхъохэр» ыгъэуцугъ, ар театрэр анахь цIыфхэм языгъэ­шIагъэу, цIыфыгумэ арыхьэгъэ IофшIэгъэ дэгъоу непи къэнэжьы. А. ХьакIаком ипьесэу «Заурхъан­рэ Зауркъанрэ» ыкIи Т. КIэращэм и «Ны Iушым ыпхъу» ыгъэу­цугъэх. Театрэм мэхьанэ ратэу, фашIэу, цIыфхэр агукIэ ащ фэщагъэ ышIынхэр апэрэ адыгэ режиссерэу Ахэджэго Мэджыдэ ыпшъэ ифагъ, театрэм ирепертуар хигъэхъуагъ. Ежь театрэр зикIэсэ цIыфхэми къа­Iотэжьы Мэджыдэ актер пэрытэу, сценэр зикIасэу зэрэщытыгъэр. КъышIырэ роль пэпчъ ыгу нэсыпэу, героим иIэкIоцI дунай психологизмэгъэ ин хэлъэу къы­тыщтыгъ. ЗэкIэ къышIыгъэ рольхэм яперсонажхэр зэфэмыдэхэми, кIэзыгъэнчъэу, ифэшъуашэм тетэу къышIынхэр артистэу, ре­жиссерэу Ахэджагом фызэшIокIыщтыгъ. ЦIыф-хъишъэм игъэшIэ шIушIэгъэ мыухыжь зы нэкIубгъокIэ къэпIотэшъущтэп, ау кIэзгъэтхъымэ сшIоигъор
Мэ­джыдэ икIэсэ сэнэхьатыр хьалэлэу зэрилэжьыгъэр ары. Художественнэ произведениехэу «Ревизор» (Н. Гоголь), «Коварство и любовь» (Ф. Шиллер), нэмыкIхэри адыгабзэкIэ зэри­дзэкIыгъэх, театрэм ехьылIэгъэ статьяхэр, спектаклэхэмкIэ рецензиехэр гъэзет-журналхэм къащыхиутыщтыгъэх. ЫшIэрэ Iофым гуетныгъэшхо фыриIагъ, театрэр илъэпIагъ. Ащ дакIоу общественнэ IофшIэнышхо ышIэщтыгъ, илъэсыбэрэ партием и Адыгэ хэку комитет хэтыгъ.
Апэрэ адыгэ режиссерэу Ахэджэго Мэджыдэ театральнэ искусствэмкIэ ишIулэжьыгъэ къэралыгъом осэшхо къыфи­шIыгъ: Лениным ыкIи IофшIэным­кIэ Быракъ Плъыжьым яор­ден­хэр, медальхэр къыфагъэшъошагъэх, РСФСР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ ыкIи Адыгеим инароднэ артистыгъ.
1976-рэ илъэсым Ахэджэго Мэджыдэ Адыгеим икIи Под­московьем кIуагъэ. ЕтIанэ Моск­ва ыпхъу дэжь кIожьыгъагъ. ЫныбжьыкIэ къытефэу пенсием зэкIом ыуж Адыгеим бэрэ къа­кIощтыгъ, псэм щыщ чIыпIалъэу, къызщыхъугъэу, зыщапIугъэр зыкIи щыгъупшагъэп. Ахэджэго Мэджыдэ ыцIэ, ишIушIагъэ ­адыгэ тарихъым изы Iахь.
Мамырыкъо Нуриет.