Адыгэхэм унэ ашIэу, щагур зэтырагъэ­псы­хьэ зыхъукIэ, апэ ащ дашIыхьэщтыгъэр хьакIэщыр ары. Ар шыу зекIолIхэм ягъэ­псэфыпIэу, ныбжьыкIэхэм ягъэсапIэу, лIыжъхэм ятхыдэIотапIэу, адыгэ хэбзэ зе-хьапIэу щытыгъ. ЦIэрыIохэу ыкIи нахь хэхыгъэхэу зигугъу ашIэу, цIыф кIуапIэхэу, лIэкъо гъэнэфагъэхэм ящагу щыгъэпсыгъэхэу Джыракъые хьакIэщибгъу дэтыгъ.Ахэр ЛIыкIэкIыкъохэм, Къайтмэсыкъохэм, ШъхьакIэмыкъо­хэм, Къэлэшъаохэм ыкIи нэ­мыкIхэм ялIэкъо хьакIэщых. Фэрхьаткъо Мыхьамэт ихьакIэщ чылэм дэт хьакIэщ пстэуми атекIыщтыгъ. Ар къахэзыгъэщыщтыгъэр къекIуалIэщтыгъэ шыухэр ары. НахьыбэрэмкIэ ахэр цIыф къызэрыкIоу щымытхэу, лIы нафэхэу, «уай-уай» язы­гъэIогъэ хьаджырэтхэр ары- гъэх. ЦIыф хэхыгъэхэу, ежь ягъогу зыфагъэнэфагъэу, лIыгъэм ­игъогу тетхэу хьаджырэтхэм ящыIакIэ гъэпсыгъагъэ. Хьаджырэт хъунхэм ушъхьагъу зэфэшъхьафхэр фэхъу­щтыгъэх. КъызэраIожьырэмкIэ, ахэтыгъэх ахэм лIы бэлахьхэр, «пыим зышIозгъэбылъырэп, псэм сырэджэгужьы» аIоти зытыраIожьыти, хьаджырэт щы­IакIэр аублэщтыгъ. Джащ фэдагъэх зигугъу къэтшIыщт хъугъэ-­шIагъэм тыкъызыщытегущыIэщт хьаджырэтхэр. ТхьачIэгъ мэзышхо ыIупэ пэ­Iулъэшъогъэ губгъом метрэ 700 фэдиз азыфагу къыдафэу псы­хъохэу Арымрэ Сэралрэ къыщыкIэчъых. А гъэхъунэ зэрэIыгъэу «Арым гъэхъун» зыфа­Iощтыгъэ псэупIэм дэжь къикIыхи Джыракъые джы зыдэщыс чIыпIэр тIысыпIэу чылэдэсхэм зыхахым, апэу унэ щызышIи къэтIысыгъагъэхэм Фэрхьаткъо Мыхьамэт иунагъо ащыщыгъ. Чылэгу дэдэм Фарзэ инэпкъ кIэрытэу ащ ипсэупIэ гъэпсыгъагъэ. Ежь Мыхьамэт лIы шъырытэу, игущыIэ макIэу, ыIэ пытэу, иIашэкIэ псынкIэу щытыгъэу цIыфхэм къаIожьы. Мафэ горэм Мыхьамэт ихьакIэщ хьа­джырэтхэр къыщызэIукIагъэхэу ашъхьэ къырыкIогъэ къэбар гъэ­шIэгъонхэр къыщаIуатэхэу, унашъохэр рахъухьэхэу, зэрэгъэ­чэфхэу щызэхэсыгъэх. Ащ тефэу шыу зэтегъэпсыхьагъэ горэ шы емылыч тесэу, мыхъэр пыхъыкIэу, зимышIэжьэу, шышъхьэр ыушъорэкIмэ, жэпкъыр хыри­гъэлъэшъоу къыIухьагъ. Уанэм имыфэжьэу, жьыхьарзэм фэдэу чэум зыкъыIуригъахьи, шыми къемыпсыхэу, шхомлакIэри шы­шIоIум римыпхэу мэкъэ чанкIэ «Мыхьамэт!» ыIуи лIыр джагъэ. Фэрхьаткъо Мыхьамэт ищагу ибзылъфыгъэ къуапэ щыIэгъэ ыпхъу цIыкIоу илъэс пшIыкIутфым итым джэмакъэр зэхихыгъ. Зэрэхабзэу, пшъэ­шъэжъыер псынкIэу къызщы­лъэти, хьакIэм пэгъокIынэу унэм икIыгъ. Шыум бгъодахьи ишы­Iупэрэ илъэрыгърэ ыубыти, на­мысрэ Iэдэбрэ хэлъэу ынапIэ ригъэплIыхи зэхэпхышъо-зэхэмыхышъоу «Къеблагъ, тихьакI» риIуагъ. ЛIыр лIы къызэрыкIоу зэрэщымытыр мыгъуащэу, зигъэбэлахьэу, иIокIэ-шIыкIэкIэ ар зэхыуигъашIэу зишIыщтыгъ. Мыхьамэтыр къылъимыкIэу, «ежь фэдэлIым» пшъашъэр къызэрэлъикIыгъэр шыум «къы­хихыгъ». Ар зэримыгуапэр къы­хэщэу, пшъэшъэжъыер зэри­мыпэс фэдэу бгъунджэу къеплъыхи «Сыкъеблэгъэщт уятэ исэу къысапIомэ» ыIуагъ. Пшъа­шъэр къэгущыIи, «Ис, хьакIэхэм ахэс» шъабэу риIо­жьыгъ. Ежь зышIопхъашэу, шIыкIаеу, къыфырикъун фэдэ гори щымыIэ фэдэу пагэу шыур щытыти, хьакIэщым ис шыухэм ежь зашъхьэщиIэтыкIэу, лакъыр­дыгъэ игущыIэхэм ахэлъэу «Хэ­та хьакIэу унэм исхэр?» ыIуагъ. Пшъэшъэжъыем иджэуап бэрэ зэримыгъажэу, хьакIэщым хьакIэу ис хьаджырэт нэбгыриблым ацIэ зырызэу къыриIуагъ. — Нарт фэдэ ПэIокIыхь, Хьаткъокъо ХьапакI, ЕмпэкIэ Бэджэкъэхь, КъэкIухьакIо ЛIыод, Зымыдэн Шъэуай, УнэтIэкI Томэс, Къупшъхьаисэ­къори ахэс, — ыIуагъ. Ар зызэхехым, лIэу плъэгъу­рэм лъэу кIэтыр кIэчъи етIани къыкIидзэжьыгъэм фэдэу ­ышъоу пычъыгъэр ынэгу лъэшэу къы­хэщыгъ. Шы сэкум зыкъыхиубгъуи, мэкъэ чанэу зэрэгущыIэщтыгъэри кIосагъэу, джы мэкъэ шъабэкIэ пшъэшъэжъыем зы­къы­­фигъази, гумэкIыер ынэгу кIэлъэу, къеIушъашъи къелъэIугъ: «Алахьталэу пстэури зэлъэ­Iоу зыми емылъэIужьрэ ти Тхьэ лъапIэ ыцIэкIэ сыкъыолъэIу мы щагум сыкъызэрэIухьагъэр мы лIы купым ямыIожьынкIэ», — ыIуи, ыгу кIодыгъэу шым хауи, къызыIохьэм хэлъыгъэ шъорышIыгъэри хэмылъыжьэу, къы­зэмыплъэкIэу, псынкIэу шыум зыIуригъэхыжьыгъ. Мы хъугъэ-шIагъэр Джыра­къые дэсыгъэ тхыдэIотэ Iазэу ЖакIэмыкъо Нурбий куп хэсэу чылэ къэбархэр къаIуатэ зы­хъурэм кIэлъэIухэти, къыра­гъэIуа­тэу къыхэкIыщтыгъ. Ар къызиIуатэкIэ шыу бэлахьэу зызщыхъужьыщтыгъэ лIым изекIуакIэу нэужым хъужьыгъэр лакъырды ышIызэ «непэ къызнэсыгъэми щтагъэм хэтэу, къызэмыплъэкIэу джыри мачъэ ар» ыIощтыгъ, етIанэ мыщ фэдэ хъохъу къыпигъэхъожьыщтыгъэ: «Джырэ дунаим телъытагъэу бжъэр зыпIэткIэ улъэIонэу къып­тефэ. Арышъ, ярэби я Алахь, хъулъфыгъэу къалъфи гъон- чэдж зыщызылъагъэу, шыбгым итIысхьагъэу е машинэ итIысхьагъэу тащыщ зы нэбгырэ мы шыум изекIуакIэ къытхэмы­гъэфэнкIэ, тынапэ кIыфи, плъы­жьи цIыф фэмышIынкIэ сэлъаIо. Амин!» Мы хъугъэ-шIагъэм ехьыщыр хьазырэу 1918-рэ илъэсым къэхъугъэ Сихъу Хьакуцэ (ТхьакIумэщэ Елмырзэ ыпхъу) къыIотэжьэу 2007-рэ илъэсым Хъуажъ Нурет Хьакурынэхьа- блэ къыщитхыжьыгъ. Ащ къыщиIорэр мыры: — Отэрыр зэгъокI хьазырэу шыу горэ къытехьагъ. Шъэо­жъые Iэтахъо горэ пчъэIупэм джэгоу Iусыти, еджагъ. «Уи! Хэт тес сишъау?» ыIуи. Адрэри ащ фэхьазырэу щысыгъэ фэдэу джэуап къыритыжьыгъ: «Хьаткъокъо ХьапIатI, УнэтIэкIэу То­мэс, Къушъхьэм тесэу Цыекъу, Даур ыкъоу Пщымаф. Хэт уфаеми, тебгъотэщт тэтэжъ, еблагъ». Шыум кIалэр ыхьын ихьисапыгъэти, мо кIэлэцIыкIум къыпчъыгъэхэм ацIэ зызэхехым, ышъхьэ щигъэзыежьыгъ. ТхыдэIуатэ пэпчъ къэIотэкIэ зэфэшъхьафэу хэлъыр мы къэ­баритIум къащэлъагъо. Ахэр къэзыIуатэрэм ыкIи чIыпIэу къы­зыщаIуатэрэм гъэнэфагъэу епхыгъэх. Зым къэбарыр IупкIэу къыбнегъэсымэ, адрэм еIолIапхъэхэр чIыпIэ-чIыпIэу къыхигъэчэразэзэ нахь гъэшIэгъонэу, упкIэпкIыгъэу, ежь иеплъыкIи ащ дыкIыгъоу къызэпкъырехы. Сыдэу щытми, мы хъугъэ-шIагъэхэр чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащыхъугъэх нахь мышIэми, ахэм узягупшысэу, зызэпхьылIэжьхэкIэ, зэфэхьысыжь гъэшIэ­гъонхэр уагъэшIы. Хэт ышIэра, мы лIэу сабыймэ зыцIэ къыра­Iохэрэр хэкум щызэлъашIэрэ лIыхъужъыгъэнхэкIи мэхъуба е мыхъун зышIэхэрэм афэзымыгъэгъоу щытыгъэ хьаджырэтхэмэ? Енэгуягъо ахэм мыхъун зекIуакIэхэр къызхэфэрэ шыу­хэр «ячIыпIэ рагъэуцожьэу» щытыгъэхэкIэ. Сабыйхэми гу­лъы­тэ чан яI, чIыпIэу зэрыфагъэхэм елъытыгъэу аIощтыр зэгъэкIугъэу IупкIэу къаIо, зыгорэкIэ мы зекIолIхэм къакъо­нэжьынхэм щыгугъыхэу ацIэ зэрагъэшIэгъэнкIи хъун. Ау шыу нэгъуаджэхэм ацIэ къэбаритIуми къыщыраIорэп, ахэм язе­кIуакIэ зэрэтэрэзыджэм къы­хэкIыкIэ тхыдэм чIиухъумагъэ­хэу къычIэкIын. Нэгэрэкъо Казбек. Сурэтхэр: Дыгъу Айтэч.