Мэзаем и 2-р Урысыем идзэ щытхъу и Мафэу тикъэралыгъо щыхагъэунэфыкIы. Мы мафэм 1943-рэ илъэсым тидзэкIолIхэм Сталинград дэжь щыкIогъэ зэошхом нэмыцыдзэр щагъэтэкъуагъ, ащкIэ Хэгъэгу зэошхом ыкIи ятIонэрэ дунэе заом мэхьанэ зиIэ лъэпсэ гъэзэпIэ ин фишIыгъ.

Сталинград заор бэдзэогъум и 17-м, 1942-рэ илъэсым къежьи, мэзаем и 2-м 1943-рэ илъэсым нэс кIуагъэ, советскэ дзэхэм текIоныгъэр къыщыдахыгъ. Зынахь хьазаб мыхъужьырэ зэошхуагъ Сталинград дэжь щыкIуагъэр. Ихьылъэгъэ-къиныгъэкIэ ыкIи нэбгырэ пчъагъэу хэкIодагъэмкIэ Сталинград заор анахь инхэм ащыщ. Ар мэфэ 200-рэ кIуагъэ, лъэныкъуитIумкIи нэбгырэ миллиони 2,1-м нахьыбэ хэлэжьагъ.

Нэмыц командованием 1942-рэ илъэсым пшъэрылъэу ышIыгъагъэр Кавказыр ичIыдэгъэ къэ­кIуапIэхэр игъусэу, Дон, Пшызэ, Темыр Кавказыр ыкIи Повол­жьер, анахьэу Волгэ штэгъэн­хэр ары. Ащ паекIэ ядзэу

«Къы­блэр» купитIоу агощыгъагъ: «А-м» Кавказыр ыштэн фэягъ, «Б-м» Ста­линград утынышхо ри­хын фэягъ. Донрэ Волгэрэ азыфагу илъ чIыгур ыштэн ыкIи псы­хъомкIэ икIынхэ амал ямыIэ­жьэу шIыгъэ­ныр, ащ ыужым Аст­раханькIэ загъэзэныр ямурадыгъ.

Сталинград заор лъэныкъуитIоу гощыгъагъ; зыкъэухъумэ­гъэныр ыкIи пыим жэхэкIотэгъэ­ныр. Зыкъэухъумэжьын опера­циер бэдзэогъум и 17-м, 1942-рэ илъэсым аублэгъагъ. СССР-м и Апшъэрэ главнокомандующэу Иосиф Сталиным бэдзэогъум и 28-м унашъоу N 227-р къыди­гъэкIыгъ, ар зэрэзэлъашIагъэр «Ни шагу назад!», зы лъэбэкъу закъуи ор-орэу ухэткIи пшIын уфитыгъэп.

ШышъхьэIум и 23-м нэмыцхэм къалэм етIупщыгъэу бомбэхэр къытыратэкъуагъэх, Сталинград хьалэчыр зэфэдэкIэ къыфэкIуагъ, къэмышIэжьынэу охыпIэ закIэ ашIыгъ. ЗэрагъэунэфыгъэмкIэ, апэрэ зэпэуцужьым нэбгырэ мин 40-м къыщегъэжьагъэу мин 90-м нэс хэкIодагъ, ахэр анахьэу цIыф къызэрыкIуагъэх. Мы мэфэ дэдэм нэмыцхэм къалэм итемыр ыпшъаIокIэ пхыратхъуи, Волгэ екIугъэх. Iоныгъом и 13-м пыир къохьапIэмкIэ ыкIи къыблэ-къо­хьапIэмкIэ къалэм къыдэхьагъ, къалэм ыкIоцI зэошхор къыще­жьагъ, ар мэфи 125-рэ кIуагъэ. Тидзэхэм пыим текIонхэ амал агъотыгъ, шэкIогъум и 19-м, 1942-рэ илъэсым ыпэкIэ лъыкIотэнхэу рагъэжьагъ. Мы операцием «УранкIэ» еджагъэх.

Советскэ дзэкIолIхэм шэкIо­гъум и 19-м зэкIэ кIуачIэу яIэр зэкIаубыти, нэмыцыдзэхэр къэу­хъурэигъэнхэм фежьагъэх, шэ­кIогъум и 23-м пыижъ бзаджэр «ды­къацэм» фэдэу къадзыхьи, зэтыраубытагъ. УхъурэипIэм пыим идивизие 22-рэ ыкIи нэмыкI дзэ части 150-рэ щызэтыраубытагъ. Щылэ мазэм и 10-м Сталинград заом икIэух Iахь щыфежьагъэх. Дзэ Плъыжьым операциеу «Кольцо» зыфиIорэр ригъэжьагъ, къаухъурэигъэхэм ор адашIэхыгъ. Пыим икупышхоу зэтыраубыта­гъэр IахьитIоу зэтыраути, хьалэч-­псэлэч ашIыгъ. Щылэ мазэм и 31-м, 1943-рэ илъэсым пыидзэм ипэщагъэу генерал-фельдмаршалэу Фридрих Паулюс гъэрэу зыкъытыгъ. Заом ухыпIэ фэхъугъэр мэзаем и 2-м, 1943-рэ илъэ­сым «СевернэкIэ» заджэхэрэ купэу я 6-рэ дзэм щыщым ежь-­ежьырэу заводэу «Баррикады» зыфиIорэм дэжь зыкъызэрэщитыгъэр ары. Ащ икомандирэу щытыгъэ генерал-лейтенантэу Карл Штрекер джащ фэдэу гъэр хъугъэ. Тисоветскэ дзэхэм яхэу­шъхьафыкIыгъэ операциеу «КольцокIэ» зэджагъэхэм ишIуагъэкIэ нэмыц-фашистыдзэм щыщ нэбгырэ мин 91-м нахьыбэ гъэрэу тиехэм аштагъ, ахэм ащыщэу мини 2,5-р офицерыгъэх ыкIи 24-р генералыгъэх. Фашист техакIохэм мы чIыпIэм чIэнэгъэшхо ща­шIыгъ: аукIыгъэхэр, уIагъэхэр, гъэры хъугъэхэр, зыдэ­хъугъэр амышIэу кIо­ды­гъэхэр пчъагъэмкIэ нэбгырэ миллионрэ ны­къо­рэм кIахьэщтыгъ, ащ къы­хэкIэу, Германием заор зыкIорэ уахътэмкIэ апэрэу, лъэпкъ шъыгъо мафэ щызэхащэгъагъ. Советскэ дзэхэми макIэп чIанагъэр: аукIыгъэр мин 480-рэ фэдизыгъ, мин 500-м ехъурэм уIагъэхэр ателъыгъэх.

ТекIоныгъэу Сталинград дэжь къыщыдахы­гъэм нэмыкIэу, мы зэо илъыгъоу тиехэм ашIы­гъэм, зэкIэ заом психологическэ гъэзапIэ фи­шIыгъ. Дзэ Плъыжьым идзэкIолIхэм ашIошъ хъу­гъэ, пыир зэхакъутэн зэ­ралъэкIыщтыр, адрэ нэмыц частьхэм ахэтхэр щтэм зэкIиIулIэгъагъэх, къаухъурэинхэкIэ щынэщтыгъэх. Мы зэо чIыпIэм лIыхъужъныгъэ-псэе­мыблэжьныгъэкIэ къахэщыгъэ советскэ дзэ зэфэшъхьаф 55-м орденхэр афагъэшъошагъэх, дзэ­кIолIи 122-рэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ хъугъэ.

Тыгъэгъазэм, 1942-рэ илъэсым медалэу «За оборону Сталин­града» зыфиIорэр мы заом хэтыгъэ дзэкIолI мин 760-м ехъумэ къаратыгъ. 1963-рэ илъэсым къа­лэм идзэкIолIхэу фэхыгъэм ягупчэу, къалэм иухъумакIохэм якъупшъхьэ-лъашъхьэхэр зычIэлъым, ныбжьи МыкIосэрэ машIор щызэкIагъэблагъ. Мы чIыпIэм метрэ 26-рэ хъурэ стелэ гранит шIуцIэм ыкIи плъыжьым ахэ­шIыкIыгъэу щагъэуцугъ, 1965-рэ илъэсым Волгоград «Къэлэ-лIы­хъужъ» зыфиIорэ цIэр къыфаусыгъ. 1967-рэ илъэсым Сталинград дэжь текIоныгъэр къызэрэ­дахыгъэм фэгъэхьыгъэ тарихъ-­ме­мориальнэ комплексэу «Сталинград заом илIыхъужъхэм апай» зыфиIорэр Мамай Iуашъхьэм къыщызэIуахыгъ. Сталинград заом илъэхъан мыщ дэжьым анахь зэпэуцужь плъырхэр щыкIуагъэх. Саугъэт зэхэтым ыгупчэр композиционнэ гупшысэр зэкIэ зы­фэкIожьэу, скульптурэу «Родина-мать зовет!» зыфиIорэр ары. Авторыр Евгений Вучетич, илъэ­гагъэр метрэ 87-рэ. Мыр къалэм итамыгъэ шъхьаI.

Къэрэмыхъужь ащ фэдэ тхьамыкIагъо, орэпытэ мамырныгъэр!

Мамырыкъо Нуриет.