Пшъэрылъын кIэракI, мыжъо лъапIэхэу сердолик, тиэрэ иапэрэ, иящэнэрэ лIэшIэгъухэр, къэхэлъэжъэу Пхъэгъугъапэр, Тэуйхьабл.
ЦIыфхэр дунаим зытетхэм щегъэжьагъэу бзылъфыгъэхэм загъэдэхэныр, зыхэтхэм закъыхагъэщыныр янэшан. Ахэм яшыхьатхэу Iэпэщысэ зэмлIэужыгъохэр археологхэм Адыгеим къыщагъотыжьых.
Лъэхъэнэ зэфэшъхьафхэм агъэфедэщтыгъэ пкъыгъохэр ренэу къычIэтэхыжьых. Зыхэр пкъыгъо къызэрыкIох, адрэхэр дышъэм, тыжьыным, мыжъо лъапIэмэ ахэшIыкIыгъэх. ЯзэмлIэужыгъуагъэхэмкIэ бэдэдэ хъухэрэр щыгъыхэр ары. Мыжъо лIэшIэгъум мыжъо хъурэе пIуакIэу зыгузэгу гъуанэ иIэу, нэтемыфэ мэхьан зэратыщтыгъэу «шыблэ мыжъоу» зышIохалъэщтыгъэр. Ары щыгъыжъые пшъэрылъынхэмрэ блэрыпсхэмрэ якъежьапIэр.
ГъучI фыжьхэм ахэгъэчъыкIыгъэ гъунджэжъый (ыгупэрэ ыкIыбырэ). МыутIэ культур, тиэрэ иапэрэ лIэшIэгъухэр. ПсэупIэжъэу Пхъэгъугъапэр, Тэуйхьабл. Тыжьын бэу зэрэхэлъым пае зэфэдэкIэ ышъхьашъо шIуцIабзэ хъугъэ.
Гъунджэхэм азыкIэлъэныкъохэр шъоткIо-латкIоу зэныбжьых, адрэ ыкIыбымэ тхыпхъэ е тамыгъэ атырашIыхьэщтыгъ. ЯинагъэхэмкIи, атешIыхьагъэхэмкIи бэдэдэу зэтекIых. Ижъым-ижъыжьым гъунджэхэр апчхэм ахашIыкIыщтыгъэхэп, гъучI зэфэшъхьафхэр ары нахь.
Иплъэнхэм пае псым хагъэбыти агъэуцIыныщтыгъ, кIэлъэныкъо зэныбжьыр зыуцIыныкIэ дэгъоу укъещы. Нэтемыфэ мэхьанэ ратэу, ябгырыпхымэ гъунджэжъыехэр апышIагъэхэу къыздырахьакIыщтыгъэх.
БгъэхэIу, джэрз, тиэрэ ыпэкIэ ящэнэрэ илъэс мин. Къэхэлъэжъэу Къэпанэшхор, Тэуйхьабл.
НэпцэкIэч, джэрз. Тиэрэ ыпэкIэ я IX-рэ лIэшIэгъу, псэупIэжъэу Нэчэрэзыежъыр.
НэпцэкIэч, тыжьын, ыпакIэхэр зэтыриубытэхэу «IункIыбзэ» щызекIоу телъ, тиэрэ ыпэкIэ я II-рэ лIэшIэгъу, мыутIэ къэхэлъэжъэу КIышкыр, Тэуйхьабл.
Пшъэрылъын кIэракI, дышъэ, тиэрэ ыпэкIэ я III-рэ илъэс миныр, Мамрыкъуае (Новосвободнэм) испунэм къырагъотагъ.
Пшъэрылъын, сердолик мыжъо лъапIэх, тиэрэ ия III-рэ лIэшIэгъу, къэхэлъэжъэу Пхъэгъугъапэр, Тэуйхьабл. Мы къэхэлъэжъым мыщ фэдэхэу кIыхьэхэу пшъэрылъынхэу плIы къыщыдгъотыгъ. КъокIыпIэ лъэпкъхэм ямузееу Москва дэтым ащагъэм метритIурэ ныкъорэ икIыхьагъ.
Блэрыпс, дышъэ, Мыекъопэ культур, ыныбжьыщтыр илъэс минитфым къыщыкIэрэп, Улапэ трактор бригадэм Iутыгъэ Iуашъхьэр. Ти Лъэпкъ музей чIэлъ дышъэмэ анахьыжъ. ИжъыкIэ зыдагъэтIылъыгъэм исымыгъэкощыкIыхэу къычIэсхыным пае, сяIэпэIэсэкIызэ мастэкIэ къычIэстIыкIыгъэх.
Бзылъфыгъэ Iэпэщысэхэр: 1. мэсталъ, 2. тхьакIумэукъэбз, 3. цэлдаI, 4. нэпцэкIэч, 5. Iэбжъэнэукъэбз, 6. цэ закъо мажь. Шъхьац зэгъэфагъэр амыукъоу, шъхьашъом ретIэхъущтыгъэх. Джэрз, дышъэ, я X-рэ лIэшIэгъу, къутырэу Колосовкэ иIуашъхь. Мыекъопэ район. Жъгъырыу, одыджын жъгъэйхэу апытхэмкIэ «цIыф бзаджэхэр» агъащтэщтыгъэх. Ти Лъэпкъ музей чIэлъхэм анахь хьэламэтхэу ахэлъхэм ащыщых.
Флакон, дышъэ, мэ IэшIу зыпыухэрэ сэфсэплъхэр (косметикэ щыфэ-гъалэхэр зэралъхьэщтыгъэ къошынжъый), илъэгагъэр сантиметри 4,2-рэ, ихъурэягъэр см 3,5-рэ, къошыныIум ылъапси, ытами тхыпхъэхэр атетых, ылъэгу жъогъо къопибл тешIыхьагъ, Тэуйхьабл, Къэпанэшхор. ПсыIыгъыпIэр зызэкIакIом илъэсныкъо фэдизырэ нэпкъым къытенагъэу телъыгъ. Чэм горэ теуцуи, тIэкIу ыуплIэплIыгъагъэти, профессорэу Лесковым аригъэузэфыжьыгъагъ.
Бгырыпх пыдэ кIэракI, джэрз, дышъэпс, гурыт лIэшIэгъухэр, Нэчэрэзыежъыр.
Щыгъын пыдэх, джэрзых, тыгъэм, жъуагъохэм ятамыгъэх, тиэрэ ия VIII-рэ лIэшIэгъу, Псэкъупсэ къэхэлъэжъыр, КъэзэныкъоякIэр.
Флакон, апчы, мэ IэшIу зыпыухэрэр рагъахъощтыгъэх.
Тиэрэ иапэрэ лIэшIэгъу. Тэуйхьабл.
ЧыIух, джэрзых, тиэрэ ия VII-VIII-рэ лIэшIэгъухэр. Псэкъупсэ къэхэлъэжъыр, КъэзыныкъоякIэр.
Китайскэ гъундж, плIэмыехэу ыкIоцIы къыдекIокIыхэрэм иероглифхэр атетхагъэх, джэрз, тиэрэ иапэрэ лIэшIэгъу. Дэнэ гъогумкIэ къащэгъэн фае, къэхэлъэжъэу Пхъэгъугъапэр, Тэуйхьабл.
БгъэхэIу, джэрз, тиэрэ ыпэкIэ я II-рэ лIэшIэгъу, мыутIэмэ якъэхэлъэжъ, Ленинэхьабл. Амазонкэ бзылъфыгъэм мыщ фэдэхэу бгъэхэIуищ пылъыгъ.
ЧыIухэр, тыжьын, шытхьэлэ культур, тиэрэ ия XIII-рэ лIэшIэгъу, къэхэлъэжъэу Пхъэгъугъапэр, Тэуйхьабл.
Тэу Аслъан.
Сурэтхэм арытхэр: къыгъотыгъэ пкъыгъохэм ащыщхэр.